Монгол улсад уран олборлож эхэлснээс хойш буюу 8 жилийн хугацаанд Дорноговь аймгийн Улаанбадрах сумын хүн, мал, байгаль экологи хордож дууслаа. Бүтэн найман жил уранийг эсэргүүцсэн ч өнөөдрийг хүртэл тухайн бүс нутагт уран олборлолт явагдсаар байгаа юм. Тиймээс ч тус нутгийн иргэд бүтэн найман жилийн турш ураны хор хөнөөлөөр ихээхэн хэмжээний хохирол амсаад байна.
Хүний энэ сэдэл нь богино хугацаанд амар хялбар аргаар мөнгө олох шийдвэр рүү байнга түлхдэг. Нөгөө талдаа баялгийн хуваарилалт сүүлийн 100 жил цалингийн орлогоос хамааралтай ажилчин ангид дэндүү халтай туслаа. Энэ мэт муу хөрсөн дээр ямар зэрлэг ургав? Фонзи схем, сүлжээний бизнес, койн, урамшууллын систем цэцэглэв. Тиймээс иргэн, хөрөнгө оруулагч та сайн судалсны үндсэн дээр хөрөнгөө хийх нь зүйтэй. Дараах бичвэрийг койн хэмээх зүйлийн талаар энгийнээр ойлгуулах үүднээс бичлээ. ХАЛДВАР ТАРХАХ НЬ: Цар тахлын үед амьдарч байгаа болохоор бид хэрхэн халдвар тархдагийг маш сайн ойлгох болно. Яг үүн шиг койн дээр жишээ аван тайлбарлаж үзье. Эхний хүн койн авна. Дор хаяж 3-5 хүн ятган үнэмшүүлж, халдвар тараана. Тэр хүмүүс дараагийн хүмүүстээ гэх мэтээр халдвар нийгэмд тархана. Ингээд л эхнээсээ бага үнээр орсон нөхдүүд ашгаа олж, сүүлд орсон хэд нь хохироод үлдэнэ. Мэдээж тухайн койны санаачлагчид шимтгэлээр, койны нийлүүлэлтээр ашгаа хангалттай хийх болно. ДЕЛЬТА ХУВИЛБАР: Койны үнэ өсөх процессыг удаан барих, уртасгахын тулд дельта маягийн тархаах чадвар өндөртэй вирусийг гаргаж ирнэ. Энэ нь мэдээж олон дагагчтай, олны танил хүмүүс байна. Их хэмжээний койн тэдэнд өгснөөр тэд өөрийнхөө дагагч нараараа тахил өргөнө. Үнийг улам өсөхөд нөлөөлнө. Гэхдээ үнэ өсгөх процесс удаан үргэлжлэхгүй. Яагаад гэвэл энэ бүхний цаана ямар ч бодит бизнес байдаггүй, ямар ч бодит баялаг бүтээгдэхгүй. Тиймдээ ч урамшуулал, бонус, олны танил хүмүүсийг татах ажил дуусах тэр үед койны үнэ өсөх шалтгаан байхгүй. Яг хүмүүс худалдаж авахаа болих тэр үед л тэр койн хогийн сав руу шидэгдэнэ. ДЭЛХИЙ НИЙТЭД ТАРААХ НЬ: Мэдээж койн үйлдвэрлэгчид улсынхаа хэн нэгэн иргэнийг алдагдалд ороосой, дампуураасай гэж хүсэхгүй. Тийм учраас олон улсын зах руу халдвараа тараана. 2018-19 онуудад Хятад, Энэтхэг гэх мэт их хүн амтай улсуудад яг л ийм зүйл болсон. Тасралтгүй өсөх койнын үнэр авсан гаднынхан улам ихээр өсөх болов уу гэсэн хүлээлтээр орж ирнэ. Улмаар хамгийн эхэнд авсан улсын иргэд нь зарж эхэлнэ. Ингээд койн гаргагчид улсдаа баатар болж, харин гаднын хэдэн хүн шатаад л үлдэнэ. Гэхдээ бидэн шиг ингэж бодсон хэдэн мянгаар койн үйлдвэрлэгчид байна. Олон улсад бол хүмүүс алдахаа алдаад, хашрахаа хаширчихсан. Моод Монголоор дуусдаг гэдэг шиг Монгол залуучууд койн гаргаж байна. Уул уурхайн хараалд орсон жижиг Монгол Улсаас гарсан койныг хэн худалдан авах вэ бодож үзэх л ёстой. Авахгүй бол юу болох вэ? Сүүлд орсон Монгол иргэд нь л шатна. КОЙН ЦАР ТАХЛЫН ЭСРЭГ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ: Коронавирус гарахад дэлхийн аль ч улс бэлтгэлтэй байгаагүй. Мөн юу ч хийхээ мэдээгүй. Арга барсандаа мөнгө тараасан, хөл хорио тавьсан үр дүнд хүрээгүй, сүргийн дархлаа тогтоох ёстой гэсэн болоогүй, одоо вакцины 3, 4, 5 дахь тунгийн талаар ярьцгааж байна. Цаашид юу болохыг хэн ч таашгүй. Койн яг ийм. Улс орнууд чадахаараа арга хэмжээ авч байна. Гэвч манай улсад койн хэмээх цар тахлын эсрэг авч буй арга хэмжээ гэж алга. Хэн дуртай нь 5, 10, 30 тэрбум төгрөг хүмүүсээс татаад түүнийгээ хаана юунд хийх гэж байгаагаа ч тайлагнахгүй. Зүгээр л гоё тийм хиймэл оюун ухаан, ирээдүй гэсэн зүйлс ярина. КОЙН ЦАР ТАХЛЫН ЭСРЭГ ВАКЦИН: Санхүүгийн боловсрол, мэдлэгээ дээшлүүлэх: Санхүүгийн боловсролоо нэмэгдүүлж, дэлхий нийтэд юу болж байгааг уншиж судлах нь чухал юм. Мэддэг нэгэн нь мэдэхгүй нэгэндээ хэлж ойлгуулах хэрэгтэй. Энэ бол хөрөнгө оруулалт биш. Хөрөнгө оруулалтын цаана баялаг бүтээдэг, улс орны хөгжилд хувь нэмэр оруулдаг бодитой зүйл оршин байдаг. Энэ нь үйлдвэрлэл эрхэлдэг АПУ, Говь, Талх Чихэр, Түмэн шувуут гэх мэт компани юм. Үйлчилгээ үзүүлдэг өөрийн гэсэн тогтвортой харилцагчтай банк, даатгал, зочид буудал, аялал жуулчлалын компаниуд юм. Та АПУ-гийн ундааг ууж байна. Говийн хүрмийг өмсөж байна. “Талх чихэр”-ийн талхыг идэж байна. Энэ бол бодит зүйл. Хууль, эрх зүйн орчинг бий болгох: Манайд энэ сарын байдлаар, энэ төрлийн хуулийн зохицуулалт байхгүй. Хэн нэгэн мөнгөө алдахад дээшээ тэнгэр хол, доошоо газар хатуу л гэсэн үг. Олон улсын байгууллагуудын арга хэмжээ: Олон улсад энэ төрлийн хуулийн зохицуулалтуудыг хийж, тасралтгүй шинэчилж байна. ФАТФ-аас 2014 онд анх виртуал валют болон түүнээс үүдэн гарч болзошгүй мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэх эрсдэлийн талаар тайлан, дүгнэлт гаргаж байсан бол түүнээс хойш 2015 онд Виртуал валютын эрсдэлд суурилсан зохицуулалтын зөвлөмжийг гаргасан. Улс орнуудын авч буй арга хэмжээ: Улс орнууд санхүүгийн тогтвортой байдлыг хангахын тулд Крипто хөрөнгийг арилжаалах платформ, хэтэвч, болон бусад зуучлагчдыг зохицуулах, мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх хууль журмыг хэрэгжүүлэх, тусгай зөвшөөрөл олгон, бүртгэлжүүлэх, татварын хуулийг мөрдүүлэх, сэндбоксын орчинд ажиллуулан илүү ойроос үйл ажиллагаатай нь танилцаж хянах зэрэг арга хэрэгслийг ашиглан виртуал хөрөнгийг зохицуулж байна. • Япон 2016 оны 5 дугаар сарын 25-ны өдөр виртуал валютыг зохицуулах хуулийг баталсан нь 2017 оны 4 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс хүчин төгөлдөр болсон. • Сингапур 2017 онд төлбөр тооцооны хуулийн төсөлдөө цахим валютыг оруулсан. • ОХУ 2020 онд дижитал санхүүгийн хөрөнгө, дижитал валютын тухай хуулийг баталсан. • БНХАУ Иргэний хууль болон түүнийг дагасан бусад хуульдаа өөрчлөлт оруулсан ч анхдагч зах зээл дээр койн гаргах буюу ICO-г хуулиар хориглосон байна. • Австри, Австрали, Франц, Герман, Малайз виртуал валютыг зөвшөөрөх, татварын болон мөнгө угаахтай холбоотой зохицуулалтуудыг хийж эхлээд байна. • Бангладеш, Бельги, Бразил, Индонез виртуал валютыг хууль ёсны гэж үзэхгүй гэдгээ зарласан. Эцэст нь та койн авсан бол унтахаасаа өмнө миний койныг хэн нэгэн өндөр үнэтэй худалдаж аваарай хэмээн өөрийн тахидаг бурхандаа залбирах л үлдэж дээ. Түүнчлэн монголын зах зээлд койн гаргаж буй монгол залуучууд маань эдийн засаг, эрсдэлийн судалгаа, төлөвлөгөө, зөв менежментээр ажиллана гэдэгт итгэж байна.
Э.Бадар-Ууган аа, цорын ганц өмч болох нэр төрийг чинь үлдээе. Луйвардсан Спортын эмнэлгээ буцаагаад өгчих! Олимпийн хорооны Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нь Олимпийн хорооны өмчлөлд байсан Спортын эмнэлэгийг эхнэртээ аваад өгчихөж байгаа нь ашиг сонирхолын зөрчил биш үү? Э.Бадар-Ууганд Монголын тамирчдын эрүүл мэнд эхнэр болоод хамтрагч Японтойгоо олох мөнгөнөөс нь дор гэж үү? Э.Бадар-Ууганы эхнэр Х.Азжаргалын гүйцэтгэх захирлаар нь ажилладаг “Өөжинмед” эмнэлэгийн өнөөдөр байрлаж байгаа 5 давхар байрыг Олимпийн хорооны газар дээр Олимпийн хорооны хөрөнгөөр “Тамирчны нөхөн сэргээх сувилал”-ын зориулалтаар барьсан. Олимп, дэлхийн уралдаан тэмцээнд бэлтгэж байгаа тамирчдын эрүүл мэндийг хамгаалах зорилготой. Харин 2011.06.10-ны өдөр тухайн үеийн МҮОХ-ны Ерөнхийлөгч Д.Загдсүрэн агсан өөрийнхөө удирдлага дор Захиргааны албаны даргаар ажиллаж байсан Б.Наранцэцэгт 1980 мкв талбайтай 5 давхар байрыг газрын хамт ямар ч төлбөргүй,бэлэглэлийн гэрээгээр шилжүүлсэн юм. Нэг мэдэхэд Олимпийн хорооны Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Э.Бадар-Ууган энэ байранд эзэн суужээ. Э.Бадар-Ууган Олимпийн хорооны Ерөнхий нарийн бичгийн дарга болсон зорилго нь спортын эмнэлэгийг эхнэртээ авч өгөх байсан юм биш үү? Э.Бадар-Ууган 2017 оны 3-р сард Олимпийн хорооны Ерөнхий нарийн бичгийн дарга болсон бол 2017 оны 11 сард “Өөжинмед” ХХК-ын хувь эзэмшигчээр Э.Бадар-Ууган,Япон улсын иргэн Като Кейчи нар улсын бүртгэлд бүртгүүлж, Гүйцэтгэх захирлаар нь Э.Бадар-Ууганы эхнэр Х.Азжаргалыг томилжээ. “Өөжинмед” ХХК нь ГАДААД ХУДАЛДААны чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулахаар бүртгүүлжээ. “Өөжинмед”-ээс гадна “Өөжин ”ХХК-ыг мөн дээрхи хүмүүс хувааж эзэмшдэг байна. Э.Бадар-Ууганд байгаа цорын ганц өмч чинь Олимпийн аварга гэх нэр төр юм бол эмнэлэг илүүц биз дээ. Нэр төрийг чинь өөрт чинь үлдээгээд луйвардсан эмнэлгээ харин Спортынхонд буцаагаад өгчих. Монгол хүн, Монгол тамирчид эрүүл байвал үр шилжүүлэн суулгахгүйгээр үр удмаа өөрөөрөө үлдээж чадна. Харин та нар шиг эдийн шуналтнуудаас болж Монгол хүний эрүүл мэнд доройтож, удмаараа устаж ч болох шүү дээ! Эхнэрийнхээ эмнэлэгийн МАНААЧ хийж Олимпийн хороон дээр сэтэр зүүгээд суулгүй Спортын эмнэлэгийг тамирчдад эргүүлээд өгчих. Э.Бадар-Ууган аа! Ард түмний хайр хүндлэлийг чи эдийн шунал, эхнэрээсээ давахгүй өчүүхэн сэтгэлдээ ашиглахгүй ээ! Cпортын эмнэлгийг эздэд нь буцааж өгөхийг шаардаж байна. Сэтгүүлч Б.Отгон 2021.09.14
Чингэлтэй дүүргийн Засаг дарга Н.Батсүмбэрэл, Засаг даргын Нийгмийн хөгжлийн асуудал хариуцсан орлогч дарга Ч.Болормаа нар цар тахлын хүнд үед 6 сая төгрөгийн одон медаль тараасан мэдээлэл хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гарсан. Тэгвэл Чингэлтэй дүүргийн Засаг даргын Нийгмийн хөгжлийн асуудал хариуцсан орлогч Ч.Болормааг Авлигатай тэмцэх газраас Эрүүгийн хуулийн 22.1.3 дахь заалтаар буюу эрх мэдэл, албан тушаалаа урвуулан ашигласан хэргээр шалгаж эхэлжээ. Түүний аж ахуй нэгж, хувь хүмүүсийг эрх мэдэл, албан тушаалаа ашиглан “дарамтлах” үйлдэл нь хэрээс хэтэрсэн тул ийнхүү АТТ-т шалгуулах үндэслэл болсон байна. Эх сурвалжийн хэлж буйгаар Чингэлтэй дүүргийн Засаг даргын Нийгмийн хөгжлийн асуудал хариуцсан орлогч дарга Ч.Болормаа нь бусдыг “дарамтлахдаа” УИХ-ын гишүүн Т.Аюурсайханы нэрийг барьдаг бөгөөд “намайг Т.Аюурсайхан гишүүн явууллаа. Миний ард гишүүн байгаа” гэх мэтээр иргэдэд “томордог” байгаа юм. Үүгээр ч зогсохгүй дүүргийн, хорооны цагдааг ашиглаж иргэдийг дарамталдаг гэдгийг хэлж байна. Сонгуулиар сайн ажилласаны шагнал болгож өмнөх орлогч даргыг унаган тус албан тушаалд очсон Ч.Болормаагийн энэ мэт үйлдэлд дүргүйцэх иргэд олон байдаг бөгөөд иргэддээ үйлчлэх ёстой төрийн албан хаагч ийнхүү иргэдээ дарамталж байгаа үйлдлийн хуулийн байгууллага ямартай ч шалгаад эхэлжээ.
Н.Чинбаатар арванхоёрдугаар сарын 31-нд Шивээговь сумын газрыг хоёр лицензээр олгосон байна : Н.Чинбаатар нь 2015 оны арванхоёрдугаар сарын 31-ний өдөр 1189 дугаартай шийдвэрээр Шивээговь сумын нутаг дахь Хүрэн дух нэртэй 21893.14 гектар талбайг, 1191 дугаартай шийдвэрээр Шивээговь сумын нутаг дахь Шивээ 2 нэртэй 612.70 гектар талбайг “Шинэ шивээ” ХХК-д олгожээ. Зөвхөн энэ сумын газар нутаг ч бус, Шивээ-Овоогийн уурхай, төмөр замын газруудыг ийм байдлаар өгчээ. Энэ нь ашигт малтмалын хууль зөрчиж гаргасан Засгийн газрын 2015 оны арваннэгдүгээр сарын 16-ны өдрийн хуралдааны тэмдэглэл, дээрх нэр бүхий албан тушаалтнуудын хууль зөрчсөн, эрх мэдлээ хэтрүүлэн ашигласан үйлдлийн үр дагавраар “Шивээговь сумын нутаг ингээд ашигт малтмалын лицензтэй талбайд орчихсон” юм. 62 өвөлжөө, хаваржаа, 2217 иргэний өмчлөх эрхтэй газар, 131 иргэн, аж ахуйн нэгжийн эзэмшлийн газар энэ лицензтэй талбайд ороод байна. Тус сумын 2217 иргэний гэр бүлийн зориулалтаар өмчлөх эрхийн гэрчилгээтэй газар, 62 иргэний нэр дээрх өвөлжөө, хаваржааны зориулалттай газар, 131 иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын эзэмших эрхийн гэрчилгээтэй газрууд, бусад төрийн байгууллагын эзэмшил газрууд энэ лицензтэй талбайд орчихоод байна.Үүнээс болоод Шивээговь сум газар нутаггүй болж сумын иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын газрын асуудлыг шийдвэрлэх боломжгүй болжээ.Энэ байдлаас болоод Үндсэн хууль, Газрын тухай хууль, Ашигт малтмалын тухай хууль зөрчигдөж тус сумын нийт иргэдийн Үндсэн хуулиар олгосон үндсэн эрх нь алдагдаад байна. Шивээ-Овоогийн орд газраас эзэмшиж ирсэн “Шинэ шивээ” ХХК // түүний эзэн Амалхааны Эрдэнэбат // нь 2015 оноос хойш АМГ-ын Кадастрын хэлтсийн дарга Н.Чинбаатарын гаргасан шийдвэрүүдээр сумын газар нутгийг бүхэлд нь эзэмшдэг болоод байна !!!
Монгол улсад ковид19 халдварын анхны томоохон голомт хариуцлагагүй байдлаас болж гарсан хэмээн яридаг. Тухайн үед “Энхсаран” сувилалд тээврийн жолооч Д тусгаарлагдаж байх үедээ халдвар хамгааллын дэглэм алдагдсанаас дотооддоо вирус алдсан учир хариуцлагын асуудал нэг хэсэг л яригдсан. Халдвар алдсан гол шалтгаан нь мэргэжлийн хяналтын байгууллагын нэр бүхий албан тушаалтнуудын харьяа байгууллага байсан учраас нөлөө орсон. Энэ үйлдэлд хариуцлага тооцно гэдгийг шадар сайдаасаа авахуулаад тухайн үеийн УОК-с ярьж байсан. Цахим орчинд хүмүүс "Энхсаран" сувиллын эздийг "эрэн сурвалжилж" хариуцлага тооцохыг УОК-ын гишүүдээс удаа дараа шаардсан ч "Хариуцлага тооцох цаг хугацаа олдоно, одоодоо бид халдварын тархалтыг хумьж авахыг зорьж байна" хэмээн бүрхэгдүү хариулт өгсөөр өдий хүрлээ. Гэтэл өнөөдрийн байдлаар халдвараа бариж хамах бус талын нэг тавиад туучихсан гэхэд хилсдэхгүй. Яг үнэн хэрэгтэй анхны тохиолдол “Энхсаран” сувилал хэмээн яриж байгаа ч түүнээс өмнө ковид манай улсад алдагдсан байж болохуйц хэд хэдэн бичлэг ил болж байсан. Өнөөдөр манай улсад халдварын улмаас 1000 гаруй иргэн нас бараад байна. Халдварын голомтоос хотод ирээд эмчилгээ авч чадалгүй 22-ийн товчоогоор ч орж чадалгүй эндсэн бяцхан охин. Эмнэлгийн үүдэнд тусламж авч чадаагүй нас барсан иргэн, цаашлаад гэртэй нас барсаар байгаа иргэдийн тоог одоо дурьдаад ч хэрэггүй. Гэтэл өнөөдрийг болтол яг хэнд ямар хариуцлага тооцсон эсэх нь харанхуй байсаар байгаа нь ард нь нөлөө бүхий эрхмүүд өөрсдийгөө нууж байж болох юм. Нэг л их хариуцлага ярьсан сайд нартай болсон. Боксын холбооны ерөнхийлөгч нь тамирчдын ёс зүй ярьсаар Монголдоо ганц цаашлаад жиндээ толгой цохиж явсан ширэн бээлийтэй залуугаа дэвслээд гаргаад шидчихлээ. Үүнийгээ тайлбарлахдаа сахилга бат, ёс зүй хэмээн тайлбарлаж хариуцлага тооцсон хэмээн мэдэгдээд байгаа. Гэхдээ үнэн хэрэгтэй өнөөдрийн энэ олон хүн халдвар авч, нас барсаар байгаа үйлдэлд хэний хариуцлагагүй балагтай хэрэг болов гэдэгт ямар ч хариуцлага алга. Хариуцлага ярих дуртай сайд, дарга нарт гэж хэлэхэд эхлээд өөрсдөөсөө хариуцлагаа асуучхаад хариуцлага ярих хэрэгтэй гэдгийг сануулмаар байна.
Ковид-19 цар тахлын өмнө улсаараа "өвдөг сөгдөж" өдөрт 3000 гаруй тохиолдол бүртгэгдэж, нас баралтын тоо нэмэгдсээр байна. Энэ хэрээр эмнэлэгийн байгууллага ачааллаа дийлэхээ байж, эмч, сувилагч, асрагчид илүү цагаар ажиллаж буй. Нөхцөл байдал хүндэрч байгаатай холбоотой өрхийн эмнэлэгээс иргэдэд олгох эмчилгээний багц ч хүрэлцэхгүй байгаад иргэд бухимдалтай байгаа бөгөөд ковид-19 цар тахлын шинж тэмдэгтэй нас барж байгаа иргэдийн талаарх мэдээлэл нийгэмд айдас, бухимдлыг бий болгоод байна. Тэгвэл нөхцөл байдал ийм дээрээ тулна гэдгийг Засгийн газар, холбогдох байгууллагаас урьдчилан тооцоолж төрийн байгууллагын төсвийн зардлыг бүх боломжоороо хумиж, шаардлагагүй бүх зардлыг танах чиглэл өгсөн ч зарим "том толгойтой" дүүргийн Засаг дарга, орлогч дарга нар 6 сая төгрөгөөр одон медаль гардуулжээ. Тодруулбал Чингэлтэй Дүүргийн Н.Батсүмбэрэл түүний орлогч Нийгмийн хөгжлийн асуудал хариуцсан орлогч Ч.Болормаа, Дэд бүтэц, төлөвлөлтийн асуудал хариуцсан орлогч Д.Отгонбаатар нар "Чандмань одон" гэх одонг сүр дуулиантайгаар "тараажээ." Чандмань одонг "тараахын" тулд Чингэлтэй дүүргийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын Ажлын албаны даргын 2021.05.10-ны өдрийн А/22 тоот тушаалаар 5.5 сая төгрөгийг шийдвэрлэсэн баримт. Гэтэл 2021.05.24-ны өдөр дахин тушаал гаргаж 450 мянган төгрөг нэмснээр цар тахлын хүнд хэцүү үед Чингэлтэй дүүргийн удирдлагууд 6 сая төгрөгөөр шагнал гардуулсан байгаа юм. Ийнхүү нэг нэгэнд хэрэг болохгүй дүүргийн одон медалийг өндөр үнээр хийлгэж иргэддээ шахсан Чингэлтэй дүүргийн ИТХ-ын дарга Б.Мөнхбат, Засаг дарга Н.Батсүмбэрэл, Нийгмийн хөгжлийн асуудал хариуцсан орлогч Ч.Болормаа, Дэд бүтэц, төлөвлөлтийн асуудал хариуцсан орлогч Д.Отгонбаатар нар цар тахлаар өвдөөд шаналж буй иргэддээ эмчилгээний багцыг хүртээмжтэй тараамаар байна. Цар тахлын хүнд үед эрүүл мэнд, эдийн засгаараа элгээрээ мөлхөж байгаа иргэдэд "төмөр" биш бодит дэмжлэг чухал байна.
Өнгөрсөн 2020 оны эхнээс буюу УИХ-ын ээлжит сонгуулийн өмнөөс өөр хоорондоо эвдэрэлцэж, өдгөө хоёр намын даргатай, хоёр тамгатай болсон АН одоо ч учраа ололгүй маргалдсаар байна. Уг нь Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн дараа учраа олж нам доторх хагаралдаанаа дуусгах байх гэсэн АН-ын эгэл жирийн гишүүд дэмжигчдийнх нь хүлээлт ч талаар болж намын зарим гишүүдээ хөөсөн, хөөгөөгүй гэх маргаанаар үргэлжилж байна. Тодруулбал АН-ыг хүчтэй байх үед УИХ-ын даргаар ажиллаж, хожим МУ-ын Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулгын тамгын газрыг нь ахалж явсан З.Энхболдыг АН-аас хөөсөн гэх мэдээлэл гарах боллоо. Энэ талаар АН-ын дарга М.Тулгат хэвлэлд мэдээлэл өгөхдөө "Намын гишүүдээс хэд, хэдэн гомдол ирсэн. З.Энхболдоос болоод Монгол Улсын Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулга Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлттэй холбоотойгоор нэр дэвших боломжгүй болсон. Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг хэлэлцэх үед хариуцлага алдаж, дахин нэр дэвших боломжийг нь хаасан гэсэн гомдлын агуулга харагдсан. Тиймээс АН-ын Үндэсний бодлогын хороо хуралдаж, хөөх шийдвэрийг гаргасан" гэх агуулгатай мэдээлэл өгсөн юм. Тэгвэл өнөөдөр УИХ-ын гишүүн О.Цогтгэрэлийн удирдаж буй АН-ын “Үндсэн дүрмийн хороо”-ноос мөн дээрх асуудалтай холбоотой мэдээлэл хийлээ. Тэд хэлэхдээ “ЕТГ-ын дарга асан З.Энхболд болон бусад нэр дурдагдаад буй намын гишүүдийг АН-аас хөөсөн тушаал шийдвэр огт гараагүй. Тийм коммунист шийдвэр гаргаж болохгүй. Энэ хүмүүс огт намаас хөөгдөөгүй. АН-ын гишүүнчлэл нь хэвээр хадгалагдаж буй. С.Эрдэнэ, М.Тулгат нар хэн нэгнийг ингэж хэлмэгдүүлж болохгүй” гэсэн мэдээллийг өгч байр сууриа илэрхийлж байна. Нэгэн цагт АН-ын даргын албан тушаалын хашиж, төрийн гурван өндөрлөгийн нэг явсан З.Энхболдыг АН-аас хөөсөн, хөөгөөгүй гэх маргаан цаашид ч өрнөх бололтой. Тиймээс ч үүсээд байгаа энэхүү асуудалтай холбогдуулан З.Энхболд, Ц.Туваан нарын улстөрчид мэдэгдэл хийхээр төлөвлөсөн тухай мэдээлэл байна.
Монгол Үндэсний Олимпийн Хорооны тэргүүн дэд Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон Батболдын Баттүшиг Токиогийн олимпийн наадамд медалийн төлөө тоглосон боксын тамирчин Э.Цэндбаатар 2021.08.01-нд ОХУ-ын Алберт Батыргазиевтай тулалдаж, 3:2 харьцаатайгаар ялагдлаа. Шүүгч илт буруу шүүсэнд монголчууд бухимдаж, тулааны үр дүнг хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа тухай эсэргүүцэл гаргахаар болсоноо МҮОХ-ны Тэргүүн дэд ерөнхийлөгч Б.Баттүшиг ийнхүү жиргэж байв. “Ядуу улсын тамирчны зовлон их. Одоо яах гэхэв, орос ах гээд саймшраад Путиныг шүтээд байдаг хүмүүс тэдэндээ дээрэлхүүлж байх нь ёстой “тавилан” юм даа” гэж байжээ. Цахим орчинд идэвхитэй тэрээр Боксын тамирчин Цэндбаатарт хандан жиргэснээ удалгүй устгасан байдаг.
Монгол Улсын хувьд виртуал хөрөнгийн зах зээлийн талаар ямар нэгэн зохицуулалт байхгүй. Сүүлийн жилүүдэд биткойн сонирхогчид Монголын зохицуулалтгүй зах зээлд 5-6 төрлийн койн, криптовалют гаргаж, багагүй хөрөнгө оруулалт татаад буй. Сүүлд IHC койны арилжааг харахад, иргэд олон нийт цахим мөнгийг хувьцаанаас илүү сонирхох болжээ. Харин хувьцаа бол биетэй, эзэнтэй хөрөнгө оруулалт, койн бол хийсвэр, зохиосон програмист шигээ ор сураггүй алга болж мэдэх зүйл гэдгээ ойлгоогүй, зөвхөн ашгийн төлөө хошуурч байх шиг. Иймд мэргэжлийн байгууллагуудын /Монголбанк, СЗХ, эдийн засагчид/-аас өгсөн мэдээлэлд үндсэн койны талаар заавал мэдэх сэрэмжлүүлгийг хүргэж байна. Койн албан ёсны төлбөрийн хэрэгсэл биш Криптовалют, койн нь мөнгө, албан ёсны тѳлбѳрийн хэрэгсэл биш. Дэлхийд ганцхан Эль-Сальвадор улс “Bitcoin”-ыг албан ёсны төлбөрийн хэрэгсэл хэмээн өнгөрсөн мягмар гаригт зарласан. Гэтэл зарласан даруйд криптовалютын зах зээл дээрх “Bitcoin”-ын ханш 9.5 хувиар буурч, 46.8 мянган ам.долларт хүрсэн байна. Үүгээр ч зогсохгүй Дэлхийн банк тус улсад хэрэгжүүлж байгаа тусламжийн хөтөлбөрүүдээ цуцлах шийдвэр гаргажээ. Ингэсний шалтгааныг криптовалют төлбөр тооцооны хэрэгсэл болж нэвтэрсэн явдал бол санхүүгийн ил тод байдлыг алдагдуулж, далд эдийн засгийг тэжээх хүчин зүйл болж байна гэж үзсэн байна. Хэн хариуцлага хүлээх нь тодорхойгүй Монгол Улс виртуал хөрөнгө албан ёсоор зөвшөөрөөгүй буюу виртуал хөрөнгийг хянах, зохицуулах эрх зүйн орчин бүрдээгүй байгаа. Зохицуулалтгүй салбарт хэрэглэгч их хэмжээний мөнгөө алдах, бохир мөнгө угаах магадлал өндөр. Хэн хэдийг, хаанаас оруулсан, ямар технологи дээр хаана байршиж байгаа талаарх бүх мэдээлэл хаалттай. Иймд танаас өөр хэн ч хариуцлага хүлээхгүй гэдгийг байнга сана. Олон улсын санхүүгийн байгууллагууд виртуал хөрөнгөөр мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхэд ашиглах эрсдэл өндөр байгаа учраас нэг талдаа шийдэхийг зөвлөдөг. Ингэхдээ нэг бол хуульчилж, бүртгэлжүүлэх, үгүй бол үйл ажиллагааг бүхэлд нь хориглохыг сануулсан. Эрсдэлээ тооц Иргэн та койнд хөрөнгө оруулахдаа болгоомжтой хандаж, эрсдэлээ бүрэн дүүрэн тооцох хэрэгтэй. Та 100 төгрөгөөр койн авч, өөр нэг хүнд 150 төгрөгөөр зарж байж л ашиг олно, авсан хүн нь дараагийхаа хүнд 200 төгрөгөөр зарж ашгаа хүртэнэ. Нэг үгээр таны койныг дараагийн хүн орж ирж авахгүй л бол та ашиг хүртэхгүй гэсэн үг. Хувьцаа гаргасан компани таны хувьцааг буцаан худалдан авч болдог бол койн гаргасан байгууллага буцаан худалдаж авдаггүй. Хэрвээ таны койн зарагдахгүй бол таны хэтэвчинд ямар ч үнэ цэнгүй тоо болж үлдэнэ. Бүх хөрөнгөө бүү дэнчинд тавь Койнд бүх хөрөнгөө бүү тэнчин тавь. Жишээлбэл, сургалтын төлбөр, байр, машинаа зарж койн худалдаж авах нь хамгийн эрсдэлтэй. Яагаад гэвэл криптовалютын зах зээлийг 10 дахин, 20 дахин өснө гэж таамаглаж болдоггүй. Койн гаргаж буй этгээдүүд алдах хэмжээгээрээ худалдаж аваарай гэж сануулдаг нь учиртай. Нэг талдаа та оруулсан хөрөнгөө алдсан ч хэвийн амьдрах санхүүтэйгээ үлдэх ёстойг сануулж буй. Нөгөө талд таны алдсаныг бид хариуцахгүй шүү гэдгээ илэрхийлж байгаа юм. Оролцогчдын 90 хувь нь алддаг Криптовалютын арилжаанд оролцохоос өмнө сайн бод. Хэрэв та өөрөө сонирхож орохоор шийдсэн бол бусад хүмүүс буюу ойр дотнын хүнээ бүү уруу тат. Криптовалютын зах зээлд нэг нь хожиж нөгөө нь алддаг. Тус зах зээлд оролцогчдын 10 хувь нь өндөр ашиг хүртэж, 90 хувь нь алдах магадлалтай. Өөрөөр хэлбэл бүх хүн ижил тэгш ашиг авах боломжгүй юм. Том хөрөнгөтэй хүмүүс хурдан хугацаанд хөрөнгөө өсгөж, тодорхой хэмжээний ашиг хүртсэний дараа гараад явдаг. Хөөсрөлийн үед бүү худалдан авалт хий Хөөс гэдэг нь криптовалютын зах зээлийн үнэ бодит үнэ цэнээсээ хэт өндөрт хүрэхийг хэлнэ. Үүнийг Доу Жонес техникал талаас нь ийнхүү тайлбарласан. Хүмүүс ирээдүйд тухайн компанийн хувьцаа өндөр өсөх боломж байгааг маш сайн мэдээлэл судалгаатай цөөхөн хүмүүс олж хараад авч эхэлнэ. Бодит амьдрал дээр тухайн компанийн орлого, ашиг өсөх үед хөрөнгийн зах зээл дээр уг мэдээлэл цацагдан, хэвлэл мэдээллээр тархаж олон нийтийн хүртээлд очих үед ханш огцом өссөөр байх болно. Эдийн засаг, санхүүгээс тэс хөндлөн мэргэжилтэй найз нөхөд, хамаатан садан чинь ам уралдуулан ярьж, өсөлтийг нь шагширч, дахиад өсөх тухай ам булаацалдан ярьж байвал хөөсөрчээ гэсэн үг. Хөөсрөлийн үе шатыг хэт их олон нийтийн оролцоо үүсгэнэ. Хөөс хагарахад эргээд тэд л хохирно. Санхүүгийн залилангаас сэргийлээрэй Монголд санхүүгийн залилан, луйврын шинжтэй гэмт хэргийн улмаас иргэн, байгууллагад учирсан хохирлын хэмжээ 2016 онд хоёр тэрбум орчим төгрөг байсан бол 2017 онд 6.4 тэрбум, 2018 онд 9.9 тэрбум, 2019 онд энэ тоо 13 тэрбум төгрөгт хүрчээ. Үүнээс харахад жил ирэх тусам нэмэгдсэн байна. Койны зах зээлд түрүүлж ороод түрүүлж гарах зарчимтай явагддаг учраас санхүүгийн заллингийн парамид хэлбэр рүү орох эрсдэлтэй.
