НЭГҮҮН МЭДЭЭ
Р.БУЛГАМАА: ХОЙШЛУУЛШГҮЙ ГЭХ ҮНДЭСЛЭЛЭЭР ХҮНИЙ ЭРХИЙГ ХЯЗГААРЛАДАГ БАЙДАЛД ЦЭГ ТАВИХ ЦАГ БОЛСОН

Монголд гэрчээр дуудагдаад сэжигтэн болдог байдал газар авсан талаар НҮБ-ын Хүний эрхийн ажлын хэсэг 2022 онд дүгнэж байв. Монгол Улсын Хүний эрхийн үндэсний комиссын Монгол Улс дахь хүний эрх, эрх чөлөөний байдлын талаарх 22 дахь илтгэлд ч энэ талаар тусгажээ. Мөрдөгчийн тогтоолыг Шүүхэд хүргүүлэхгүйгээр 48 цагийн хугацаатай баривчилсан сэжигтний тоо 2022 онд 355 буюу баривчлагдсан иргэдийн 33.1 хувийг эзэлсэн баримттай. Мөн 864 хүний хувийн хэргийг судалж үзэхэд 26.7 хувийг шүүгчийн захирамжаар, 61.2 хувийг прокурорын тогтоолоор, 11.8 хувийг хорих ангийн даргын шийдвэрээр сулласан байх жишээтэй. Баасан гарагт баривчилсан сэжигтнийг шүүхийн хяналтгүйгээр 48 цаг саатуулсан тохиолдол 65.3, 48 цагаас илүү хугацаагаар саатуулсан тохиолдол 9 хувь байгаа бөгөөд тэдний 91 хувийг прокурор, баривчлах байрны дарга сулласан. Хорих ангийн дарга шүүх, прокуророос ямар нэгэн албан бичиг ирээгүй тохиолдолд суллаж явуулдаг жишгээр гаргасан нь энэ. Энэ хугацаанд тухайн иргэнийг саатуулсан сэтгэл санаа болон эдийн засгийн хохирлыг барагдуулсан тохиолдол ганц ч байхгүй. Тэрбайтугай, саатуулсан атлаа гэмт хэрэгт холбоотой эсэх нь огт тодорхойгүй. Өөрөөр хэлбэл, дур зоргын байдлаар, магадгүй хэн нэгний захиалгаар цагдан хорьж, айлган сүрдүүлдэг байдал хэвийн үзэгдэл болсон талаар Хүний эрхийн үндэсний комиссын гишүүд хэлж байгаа юм. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 13-д “… Халдашгүй, чөлөөтэй байх эрхтэй. Хуульд заасан үндэслэл, журмаас гадуур дур мэдэн хэнийг ч нэгжих, баривчлах, хорих, мөрдөн мөшгих, эрх чөлөөг нь хязгаарлахыг хориглоно…” гэсэн заалттай. Харамсалтай нь энэ заалт хангагдахаа нэгэнт больсон талаар Хүний эрхийн хуульч Р.Булгамаатай ярилцаж, байр суурийг нь сонслоо. -Өнгөрсөн жил 1075 иргэнийг шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчилснаас 33.1 хувь буюу 355-ыг нь сэжигтний тогтоолыг шүүхэд хүргүүлэхгүйгээр 48 цагийн хугацаатайгаар баривчилсан байна. Баривчлах арга хэмжээний 73 орчим хувь нь шүүхийн хяналтад орохгүй байна гэж Хүний эрхийн Үндэсний Комисс дүгнэжээ. Таслан сэргийлэх, цагдан хорих арга хэмжээг ямар тохиолдолд авахаар хуульчилсан байдаг вэ? -Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлд таслан сэргийлэх арга хэмжээг хууль зүйн ямар үндэслэл, журмын дагуу авах талаар тодорхой хуульчлан зохицуулсан байдаг. Хуульд зааснаар ямар ямар төрлийн таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах, мөн ямар субьектэд мөрдөгч, прокурор, шүүх ямар хэлбэрийн таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах, мөн таслан сэргийлэх арга хэмжээг давхардуулан авч болохгүй талаар хуульчлан зохицуулсан байгаа. -Заалт бодит байдалд хэр нийцэж байна вэ? – Хуульд зааснаар таслан сэргийлэх арга хэмжээний 6 төрөл буюу хувийн баталгаа гаргах, тодорхой үйл ажиллагаа явуулах, албан үүрэг биелүүлэхийг түдгэлзүүлэх, хязгаарлалт тогтоох, барьцаа авах, цагдан хорих, цэргийн ангийн удирдлагад хянан харгалзуулах зэрэг хэлбэрүүдийг хуульчилсан хэдий ч хамгийн өргөн хүрээтэй хэрэгжиж байгаа нь ЭХХШТХ-ийн 14.1-р зүйлийн 1.5-д заасан Цагдан хорих арга хэмжээ байна. Цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ авч байгаа бодит нөхцөл байдал нь гол төлөв сэжигтнийг шүүхийн зөвшөөрөлгүйгээр, хойшлуулшгүй гэх хүрээнд явагдаж байна. Ер нь ЭХХШТХ-ийн 1.26-д зааснаар “Хойшлуулшгүй тохиолдол” гэж хүний амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөд ноцтой хохирол учрах, сэжигтэн, яллагдагч оргон зайлах, хэргийн ул мөр, эд мөрийн баримт устах, зөөвөрлөх, нуун далдлах, үрэгдэх бодит аюул байгааг ойлгодог. Энэ үндэслэлээр эрхээ хязгаарлуулсан иргэдийн хувьд дээр дурьдсан үндэслэл тодорхой хувьд нь хамаарахгүй байгаад гол учир байгаа юм. НҮБ-ын дур зоргоор саатуулах асуудал хариуцсан Ажлын хэсгийн урьдчилсан дүгнэлтэд сэжигтнийг баривчлах ажиллагааны 98 хувь нь шүүхийн ямар ч шийдвэргүйгээр хийгдсэн, цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээг шийдвэрлэх шүүхийн хэлэлцүүлэг үр дүнгүй явагддаг, хорих ангиуд дахь хүний эрхийн нөхцөл байдал сайнгүй байгаа талаар онцолсон. Мөн Монгол Улсын Хүний эрхийн комиссоос цагдан хорих, таслан сэргийлэх арга хэмжээ шүүхийн зөвшөөрөлгүй явж байгааг удаа дараа онцолсоор байна. -48 цаг саатуулаад дахин 30 хоногоор баривчилдаг. Энэ үйл явц бас хуулийн дагуу өрнөж байгаа эсэх нь эргэлзээ дагуулдаг. Үүнийг хэрэг хүлээлгэх, айлган сүрдүүлэх арга хэрэгсэл болгон ашиглаж байж мэдэх талаар хуульчийн хувьд хэрхэн тайлбарлах вэ? -Хууль зүйн хувьд Мөрдөгч сэжигтнийг Гэмт хэрэг үйлдэж байх үед, эсхүл үйлдсэн дор нь барьсан, хойшлуулшгүй тохиолдолд, гэмт хэрэг үйлдсэн гэж гэрч, хохирогч шууд заасан, Тухайн хүний хувцас, бие, орон байр, эд зүйл, тээврийн хэрэгсэлд гэмт хэргийн ул мөр илэрсэн үндэслэлээр шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчлах эрхтэй. Практикаас харахад цагдан хорих гэдгийг ямар нэгэн хэрэгт сэжиглэгдэн шалгагдаж байгаа хүнийг айлгах, дарамтлах хэрэгсэл болгон ашиглаж байгаа нь хамгийн ноцтой. 48-дчихаад дахин 30 хоног сунгах уу, үгүй юү гэх байдлаар дараагийн дарамт эхэлдэг. ЭХХШТХ-ийн 31.5-д зааснаар мөрдөгч сэжигтнийг хойшлуулшгүй үндэслэлээр баривчилсан бол 24 цагийн дотор шүүх шийдвэрлэнэ. Мөрдөгч шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчилсан сэжигтэнд эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар татах саналаа сэжигтнийг баривчилснаас хойш прокурорт даруй хүргүүлдэг. Прокурор мөрдөгчийн саналыг үндэслэлтэй гэж үзвэл саналыг хүлээн авснаас хойш 6 цагийн дотор баривчилсан сэжигтэнд эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар татах эсэхийг шийдвэрлэдэг. Ийнхүү иргэнийг цагдан хорьж байгаад өөрөө ямарч нотлох баримт гаргаж өгөх, өөрийгөө өмгөөлөх цаг боломж олгохгүйгээр төрийн том том механизм ажиллаж эхлэх нь энэ. Эргээд харахад эрх зүйн мэдлэггүй, айж сандарсан иргэний толгойд өмгөөлөгч авах тухай санаанд нь ч буухгүй бөгөөд түүний хийсэн үйлдэл, хэлсэн үг өөрийнх нь эсрэг шүүхэд нотлох баримт болохын үр дагаврыг мэддэгүйн зэрэгцээ хүчин мөхөсдөхийн шийтгэлийг мэдэрч эхэлдэг. Энэ бүхэн тэгээд шударга ёсонд нийцэж байгаа үйл хэрэг мөн үү. Хүний эрхийн зөрчилгүй эрүүл харилцаа мөн үү гэх мэт олон асуулт урган гардаг даа. -Шүүх тухайн иргэнийг саатуулах үндэслэл бий эсэхийг баримт нотолгоон дээр суурилж, эцэслэх эрх зүйн зохицуулалттай биз дээ? -Хуульд зааснаар Мөрдөгч сэжигтнийг баривчилсан даруй прокурорт мэдэгдэж, прокурор шийдвэрийг шүүхэд хүргүүлнэ. Хэрэв сэжигтнийг хойшлуулшгүй үндэслэлээр баривчилсан бол 24 цагийн дотор шүүх шийдвэрлэнэ. Шүүхийн зүгээс прокурор саналаа тайлбарлаж байгаа учраас энэ хүнийг цагдан хорихоос өөр аргагүй гэдэг өнгөц байдлаар хандах болсон нь үнэн. Прокурор гэдэг хүн зарим тохиолдолд хүний эрхийн зөрчил байна уу, баттай нотлох баримт юу байна гэхээс илүүтэй яллахын төлөө болчихсон. Хүнийг цагаатгахын төлөө, гэмт хэрэг хийсэн эсэх асуудлыг тал талаас нь нягталж үзээч ээ гэдэг талд зогсдог хүн нь дан ганц өмгөөлөгч. Хуулийн байгууллагыг нэг гэр гэж авч үзвэл өмгөөлөгчийн эрх зүйн байдал хатавч хавьцаа л явна. Толгойд нь шүүгч, дэргэд нь прокурор, нөгөө талд нь мөрдөгч байгаа төрхтэй л байна. Гэмт хэрэгт сэжиглэгдэж байгаа иргэнийг яллах талд төрийн байгууллагуудын механизм тэр чигтээ ажиллаж байгаа дүр төрх л байна шүү дээ. -Прокурор үргэлжлүүлэн хорих саналаа баримтад тулгуурлаж, ямар хугацаагаар цагдан хорих хуулийн зохицуулалттай вэ? -Прокурор ЭХХШТХ-ийн 14-р зүйлд зааснаар Хувийн баталгаа гаргах, барьцаа авах зэрэг таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах, өөрчлөх, хүчингүй болгох асуудлыг өөрийн санаачилгаар эсвэл мөрдөгчийн саналыг үндэслэлтэй гэж үзвэл саналыг хүлээн авснаас хойш 24 цагийн дотор шийдвэр гаргана. Хэргийн ээдрээ төвөгтэй байдлыг харгалзан яллагдагчийг цаашид цагдан хорих зайлшгүй шаардлагатай тохиолдолд шүүх цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээний хугацааг тухай бүр 1 сар хүртэлх хугацаагаар сунгах хуулийн зохицуулалттай. Мэдээж цагдан хорих дээд хугацааг хуульчилж өгсөн байдаг. Тухайлбал, Эрүүгийн хуульд ялын дээд хэмжээг 5 жил хүртэлх хугацаагаар оногдуулахаар заасан гэмт хэрэгт 12 сар, Эрүүгийн хуульд ялын дээд хэмжээг 5 жилээс дээш хугацаагаар оногдуулахаар заасан гэмт хэрэгт 18 сараас дээш хугацаагаар цагдан хорьж болохгүй. Эрүүгийн хуулийн тусгай ангид хорих ялын доод хэмжээг 8 жил, түүнээс дээш хугацаагаар оногдуулахаар заасан гэмт хэргийн яллагдагчийн хувийн байдал, үйлдэгдсэн гэмт хэргийн шинжийг харгалзан эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зорилтот нийцүүлэн цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээг авч болно гэсэн хуулийн зохицуулалтыг харгалзан нотлох баримтыг үл харгалзан шууд цагдан хорих асуудал мөн байсаар байна. Өөрөөр хэлбэл мөрдөгчийн саналыг үндэслэн хэргийн зүйлчлэлийг тогтоож цагдан хориод байх нь хэр оновчтой вэ. Тус хамаатуулсан зүйлчлэл нь шүүх дээр очоод хожим хэрэгсэхгүй болох, цагаадсан нөхцөлд цагдан хоригдсон хугацаа тухайн хүний хувьд хэлмэгдүүлэлт болоод үлдэх ч үр дагавар харагддаг. -Энэ тохиолдолд шүүгч үргэлжлүүлэн хорих шийдвэр гаргавал гомдол гаргах, тогтоолыг хүчингүй болгуулах эрх зүйн зохицуулалт ямар байдаг юм бэ? -Шүүхийн шийдвэрийг хүлээн авсан хэргийн оролцогч Ерөнхий шүүгчид гурав хоногийн дотор гомдол гаргах замаар хүчингүй болгох хууль зүйн гарц бий боловч ихэнхдээ цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээг хэвээр үлдээх нийтлэг дүр төрх бий. -Прокурор үргэлжлүүлэн 30 хоног цагдан хорих саналаа ихэвчлэн оргон зайлж болзошгүй гэх байдлаар гаргадаг байдал ажиглагддаг. Оргон зайлах үндэслэлийг хэрхэн тооцдог юм бэ? -Яг үнэн. Прокурор үргэлжлүүлэн хорих саналаа ерөнхийлсөн байдлаар илэрхийлдэг. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 14.9.1.1, 14.9.1.2, 14.9.1.3 дугаар зүйлийг гол төлөв баримталж саналаа оруулж ирдэг байдал нийтлэг. Мөн хэргийн ээдрээ төвөгтэй байдлыг харгалзан яллагдагчийг үргэлжлүүлэн хорих саналаа шүүхэд илэрхийлэх нь элбэг. Гол нь ээдрээ төвөгтэй байдал арилаагүй гэдгээ нотлох баримтаар шүүх дээр бүрэн нотолж чаддаггүйд гол учир бий. Нөгөөтэйгүүр өмгөөлөгчдийн хувьд цагдан хорионы хуралд мэтгэлцэх зарчмын хэрэгжилт ихээхэн учир дутагдалтай байдаг. Хэргийн материалтай танилцах, прокурорын гаргаад буй саналын үндэслэл бүхий нотлох баримт нь ямар зүйл байгаа талаар танилцаж энэ талаар эсрэг нотлох баримт гаргаж өгөх, мэтгэлцэх эрхээ хэрэгжүүлэх байдал бодит байдал дээр хязгаарлагдмал байдаг. -Дахин гэмт хэрэг үйлдэж болзошгүй гэх үндэслэлийг ч нэлээдгүй барьдаг харагддаг? -Нийтлэг харагдаж байгаа зөрчил нь Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 14.9.1.3 буюу гэмт хэрэг үйлдэж болзошгүй талаар үндэслэл бүхий баримт, мэдээлэл байгаа гэх заалт. Гэмт хэрэг үйлдэж болзошгүй гэдэг нь нэгдүгээрт бэлтгэж байгаа үйл баримтаар тогтоогдох ёстой. Эсвэл гэмт хэрэг үйлдэх гээд газар дээрээ баригдсан тохиолдолд үргэлжлүүлэн хорих заалттай. Гэтэл гэмт хэрэг үйлдэж болзошгүй гэдэг таамаг, ерөнхий байдлаар саналаа оруулж ирдэг. Хүнийг яллахад хүндтэй шалтгаан хэрэгтэй гэдэгтэй адил хүний эрхийг хязгаарлах, цагдан хорих, таслан сэргийлэх арга хэмжээг авахдаа хүртэл нотлох баримттай, хууль зүйн үндэслэлтэйгээр хандах нь чухал. -Уян хатан байдлаар 7, 14 хоног гэх сонголт хуульд байхгүй. Энэ гажуудал уу? -Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 14.10.1-т Яллагдагчийг цагдан хорих үндсэн хугацаа 1 сар байна гэсэн заалттай. Цаашид нэг сар буюу 30 хоногийг өөрчлөх шаардлагатай. 30 хүртэл хоног байж болно. Хэргийн нөхцөл байдлаас хамаараад 30 хүртэлх буюу зарим тохиолдол 7, 14 хоногийн хугацаатайгаар өөрчлөх боломжтой. Ийм уян хатан зохицуулалт хэрэгтэй. Хэтэрхий импратив буюу мөрдөн шалгах идэвхтэй ажиллагаа хийлгүйгээр 30 хоногоор эрхийг хатуу хязгаарласан нь хүний эрхийн ноцтой зөрчил юм. 30 хоногоор цагдан хорьсон атлаа нэг ч удаа мэдүүлэг аваагүй, мөрдөн шалгах дорвитой ажиллагаа хийгээгүй зэрэг зөрчил дутагдал байсаар байдаг. -ХЭҮК-ын судалгаагаар “Гэмт хэрэг үйлдсэн гэж гэрч, хохирогч шууд заасан” гэх үндэслэлийг дангаар хэрэглэж 135 хүнийг баривчилжээ. Шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчлаад, 24-48 цагийн дараа “үндэслэл тогтоогдоогүй” гээд сулласан. Энэ нь гэмт хэргийн нийгмийн аюулын шинж чанар, хор уршиг болон сэжигтэнд оногдуулж болох ялын төрөл, хэмжээг үл харгалзан шүүх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэгч албан тушаалтны субъектив хандлагаас хамаарч харилцан адилгүй хэрэглэсэн гэж байгаа. Шүүгч үзэмжээрээ асуудалд хандаж байна гэсэн үг үү? -Хойшлуулшгүй ажиллагаа буюу 48 цаг бол Монгол Улсад хэлбэрийн төдий эрүүдэн шүүх чиг хандлагатай, айлган сүрдүүлэх эрхийг хязгаарлах зорилготой үйл явц болсон нийтлэг дүрх төрхтэй байгаа. 48 цаг цагдан хоригдож, дараа нь 30 хоногоор үргэлжлүүлэн хоригдсон хүмүүс шүүхээр гэм буруугүй нь тогтоогдсон тохиолдолд тэр хүний 30 гаруй хоног цагдан хоригдсон, алдсан боломжийг эргүүлж олгосон зүйл алга. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 45 дугаар бүлэгт Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад Шүүгч, Прокурор, мөрдөгчийн хууль зөрчсөн ажиллагааны улмаас учирсан хохирлыг арилгах зохицуулалтыг хуульчилсан байдаг боловч гэм буруугүй нь тогтоогдсон этгээд сэтгэл санааны болон Эд хөрөнгийн хохирлоо иргэний шүүхэд нэхэмжлэл гаргаж шийдвэрлүүлж зөрчигдсөн эрхээ сэргээлгэж байгаа асуудал төдийлэн байхгүй. Иргэд нэр төр, алдар хүндээрээ хохирсоор байна. Бизнес эрхлэгч иргэдийн хувьд бизнесийн нэр хүндээ алддаг, цаг хугацаагаараа хохироод зогсохгүй хамтран ажилладаг түншүүдийнх нь итгэл ямар нэгэн хэлбэрээр суларч ан цав үүсэх нөхцөл бий болдог. Гэтэл энэ бүхнийг тооцдоггүй. Тооцож нөхөн олговор олгодог, алдаагаа эргэж харах хууль эрх зүйн орчинг бий болгохгүй бол иймэрхүү дүр төрх үргэлжилсээр байх нийтлэг дүр төрх харагдаж байна. Төрийн албан хаагчийн хууль зөрчсөн, хүний эрхийг хязгаарласан үйлдлийн төлөө төр хариуцлага хүлээхээс илүү тус шийдвэрийг гаргаж иргэдийг цагдан хорьсон субьектүүдтэй хариуцлага тооцох бодлого барьвал хуулийн нэр барьсан, эрх мэдэл давуу байдлаа ашиглан бусдыг хэлмэгдүүлдэг байдалд тодорхой дэвшил гарна гэж хардаг. ЭХХШТХ-ийн 45.2-т Хүнийг хууль бусаар ял шийтгэсэн, баривчилсан, цагдан хорьсон тодорхой үйл ажиллагаа явуулах, албан үүргээ биелүүлэхийг түр түдгэлзүүлж, эрүүдэн шүүсний улмаас учирсан хохирлыг мөрдөгч, прокурор, шүүгчийн гэм бурууг харгалзан төр хариуцан арилгана хэмээн хуульчилсан байдаг. Эд хөрөнгийн бус хохирол, сэтгэл санаанд учирсан гэм хор уршгийг мөнгөн хэлбэрээр нөхөн төлүүлэх тухай нэхэмжлэлийг Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан журмын дагу гаргана. -Сэжигтэнг баривчлах тогтоолын үндэслэлийг тухай бүр шуурхай хянаж шийдвэрлэх байдал алдагдсан. Мөрдөн шалгах чиг үүрэг бүхий байгууллага болон прокурорын байгууллага 24 цагийн горимоор ажилладаггүйгээс асуудалд хам хум ханддаг гэх шүүмжлэл бий? -Хэн бусдыг цагдан хорьж, халдашгүй эрхээр нь даажигнаад байна гэхээр эрх бүхий албан хаагч буюу мөрдөгч, прокурор, шүүгч. Шүүхийн байгууллагад сүүлийн үед нэлээн шүүмжлэлтэй хандах болж. Шүүх хүнийг гэм буруутай эсэх, тухайн гэмт хэрэгт хамааралтай эсэхэд нотлох баримтад тал бүрээс нь үндэслэлтэйгээр нягт нямбай хандан дүгнэлт хийх ёстой. Гэтэл гүйцэтгэх ажиллагаа явуулж байгаа, явагдсан л бол цагдан хорихгүй бол болохгүй гэдэг байдлаар өнгөц ханддаг. Гүйцэтгэх ажиллагааны баримт гэж юу юм. Нэг хүний утсыг чагнаа л биз. Тэр хүн үйлдэл дээрээ баригдаж, тогтоогдсон нотлох баримт байгаа бол өөр хэрэг. Гэтэл тагнуул, АТГ гүйцэтгэх ажиллагаа явуулсан гэхээр “Өө за” гээд үргэлжлүүлэн хорих шийдвэр гаргачихдаг. Шүүх хараат бус байх ёстой. Хэн нэгэн улстөрч, ямар нэгэн байгууллагын шууд ба шууд бус нөлөөлөлд автах ёсгүй. Хойшлуулшгүй гэх үндэслэлээр цагдан хорьсон тохиолдлуудад дүн шинжилгээ хийж үзвэл АТГ болон ТЕГ-ийн мөрдөгчдийн санал овоо жин даах байх. ХЭҮК-ын судалгаанд хамрагдсан шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчлагдсан 864 сэжигтний 178 нь 24 цаг, 429 буюу 49.6 хувь 48 цаг хүртэл, 160 буюу 18.5 хувь нь 48 цагаас хэтэрсэн бол 97 буюу 11.2 хувьд баривчилсан хугацааг мөрдөгчийн тогтоолд тусгаагүй байсан зэрэг зөрчил дутагдал байсныг дурьдсан байгаад анхаарал хандуулах зайлшгүй шаардлагатай. -42 сар цагдан хоригдсон тохиолдлын талаар Хүний эрхийн үндэсний комиссын тайланд байсан. Гол нь шалгагдаж байсан хэрэг цагаадсан, түдгэлзсэн байх жишээтэй. Тэр бүү хэл, С.Зоригийн амь насыг хөнөөсөн хэргээр ял сонссон хүмүүсийн хэрэг өдгөө цагаадлаа? -Хэрэг нь хэрэгсэхгүй болсон, цагаадсан, түдгэлзсэн тохиолдол олон. 2014, 2015 онд гарсан эрүүгийн хэрэгт шалгагдаж байсан зарим хүн ч хэрэг нь түдгэлзэж, цагаадсан байх жишээтэй. Гэтэл тэрхүү хавтаст хэргийн хамаарал бүхий субьектыг татаж авчраад тусад нь “Чи хамааралтай байсан юм биш үү” гэдэг байдлаар хандаж байгаа үйл баримт ч байна. -Тодорхой жишээ дурьдвал? -Миний нэг үйлчлүүлэгчийг тагнуулын байгууллагаас мөрдөгчийн саналаар хойшлуулшгүйгээр шууд цагдан хорьсон. Гэрчийн мэдүүлэг авахаар ажил тарахын алдад дуудаж авчраад хойшлуулшгүйгээр баривчлах тогтоол дээр гарын үсэг зуруулаад саатуулсан. Мэдүүлэг ч аваагүй байгаа юм. Дараа нь мэдүүлгээ авъя гэж хэлээд шууд цагдан хорьсон. Цагдан хорьсон 48 цаг дууссан өдрийн 14.00 цагийн үед яллагдагчаар татсан тогтоолыг танилцуулж, үдээс хойш нь шүүх хурал болоод 30 хоногоор үргэлжлүүлэн сунгах саналыг оруулж 30 хоног цагдан хорьсон байх жишээтэй. Арай дэндүү, хурдны галт тэрэг шиг туушиндаж хүний халдашгүй эрхэд ноцтойгоор халдсан. Үргэлжлүүлэн цагдан хорьсон шүүх хурал дээр прокурор хавтаст хэргээ авчраагүй байсан гэдэг. Цагдан хорих шүүх хурал болж байхад прокурор хавтаст хэргээ авчраагүй үйл баримт байсаар атал цагдан хорионы шүүгч үргэлжлүүлэн хорих шийдвэрийг гаргасан байгаа юм. Энэ мэт хууль хэрэглээ, процессын алдаа байсаар байна. Цагдан хоригдсон иргэний ар гэрийнхний хүсэлтээр зөрчигдсөн эрхийг сэргээлгэхийн төлөө ажиллаж байна. Энэ бол нийтлэг дүр төрх. -Шүүх гэм буруутай эсэхийг тогтоогоогүй байхад урьдчилан ял төлөвлөж, түүндээ үндэслэн эрхэд нь халдаж, цагдан хорьдог байдал нийтлэг гэсэн үг үү? –Шүүхээр хэн нэгний гэм буруутай эсэхийг тогтоож, шийдээгүй байхад прокурор энэ зүйл ангиар зүйлчилнэ гэж таамаг маягаар яллаж, тэрхүү зүйл ангийнхаа хүрээнд хүний эрх зүйн байдлыг дүгнэж шууд цагдан хорьдог. Энэ асуудалд анхаарах хэрэгтэй. Цагдан хорино гэдэг хэрэг хүлээлгэх, эсвэл гэмт хэрэгт холбогдон шалгагдаж байгаа хамаарал бүхий субьект шүү гэж айлган сүрдүүлэх, эрүүдэн шүүх арга хэрэгсэл огт биш. Яг ийм байдал ЭХХШТХ-ийн 14.9-ийн 2 дугаар зүйлд заасан зохицуулалтад нийтлэг ажиглагддаг. Өөрөөр хэлбэл Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зорилтод нийцүүлэн гэх үндэслэлийг иш үндэс болгон цагдан хорих санал орж ирдэг байдлаас илэрхий харагддаг. -Шүүх хурлын үеэр ээдрээ төвөгтэй байдал гэдгээ мөрдөгч, прокурор хэрхэн тайлбарладаг вэ? -Хэргийн ээдрээ төвөгтэй байдал гэдгийг прокурор шүүх дээр тайлбарлаж чаддаггүй. Шүүх ч ямар нотлох баримт байна гэдгийг төдийлөн ач холбогдол өгөхгүй хомроглон цагдан хорих байдал ажиглагдах болсон нь эмгэнэлтэй. Нэг зүйлийг онцлоё. Бүгдээрээ ч дээр дурьдсан байдлаар ханддаггүй. Хэргийн ээдрээ төвөгтэй байдлаа нотолж чадаагүй, дахин гэмт хэрэг үйлдэж болзошгүй гэх үндэслэл саналаа нотлох баримтаар нотолж орж ирээгүй прокурорын саналыг буцааж байсан сайн жишээ олон шүү. Тухайлбал, Нэгүүн.мн сайтын захирал бүсгүйг улсын яллагч дээр дурьдсан үндэслэлээр цагдан хорих саналыг оруулж ирж байсан. Цагдан хорионы шүүгч тус саналд ул суурьтай хандаж, нотлох баримтыг шаардаж байсныг санаж байна. Цагдан хорих, таслан сэргийлэх арга хэмжээ авч хүний эрхийг зөрчиж байгаа үйлдлүүддээ хуулийн байгууллага, эрх мэдэлтнүүд цэг тавихгүй бол олон нийт тэсрэх өдөр ирэхвий гэж болгоомжилдог. -Монгол Улс цагдан хорих, эрүүдэн шүүхийн эсрэг олон улсын гэрээ конвенцид нэгдэн орсон. Олон улсын байгууллагад энэ чиглэлээр гомдол гаргах бүрэн эрхтэй гэж ойлгож болох уу? -Цагдан хорьж, эрүүдэн шүүхийн эсрэг олон улсын гэрээ конвенцид Монгол Улс нэгдэн орсон. Гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлэхгүй байгаа нь цагдан хоригдож байгаа иргэдийн тоон мэдээллээс тодорхой харагддаг. Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын харьяа хаалттай 461 дүгээр хорих анги буюу дамжин өнгөрөх хорих анги ачааллаа дийлдэггүй. Эмэгтэйчүүд нь тогтмол 70-100 байдаг бол эрэгтэйчүүдийнх нь тоо нэлээн өндөр. Байр нь ачааллаа дийлэхгүй нэг өрөөнд хэт олуулаа байдаг. Агаарын дутмагшил ихтэй. Дотоод нөхцөл байдал маш хүнд. Агаарын дутагдлаас болж зарим хүний эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлдөг тохиолдол ч бий. Миний үйлчлүүлэгчид доторх нөхцөл байдлын талаар тогтмол мэдээлдэг. Хаалттай хорих ангид болж байгаа хүний эрхийн зөрчлийн асуудлаар Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газарт оны өмнө гомдол гаргаж, зөрчлүүдийг баримт нотолгоотой танилцуулсан. Үр дүнд нь тодорхой ажлууд хийгдсэн. Ний нуугүй хэлэхэд, албан хаагчид шан харамж авч утсаар яриулдаг, тамхи ширхэглэн зардаг, эрүүл мэндийн үйлчилгээ авч чаддаггүй зэрэг олон зөрчил байсан. Тиймээс асуудлыг танилцуулж, үр дүнд нь 1 болон 4 дэх өдөр нарлагааны үеэр саатуулагдаж байгаа иргэд гадаа гарч, хүний эрх гэдэг талаасаа тамхиа сонгон татах боломжийг нээж өгсөн. Хүн гэдэг утгаараа наад захын хэрэгцээ шаардлагыг хангасан байх ёстой. Тус хорих ангийн дэлгүүрт оймс, дотуур хувцас ч байх ёстой. Яахаараа эмэгтэйчүүдийн худалдан авч хэрэглэж байгаа ариун цэврийн хэрэгсэл сонголтгүй, хамгаалалтын далавчгүй, өдөр шөнө гэсэн зориулалтаар байлгаж болохгүй гэж гэх мэт наад захын хэрэглээний зүйл дээр хүний эрхийн мэдрэмжтэй л хандмаар санагдах юм. Дамжин өнгөрөх хорих ангийн гудас, хөнжлөөс эхлээд өөрчлөх шинэчлэх зүйл их. Хүнийг жигшим нөхцөлд аваачиж, төрийн дарамтад оруулаад сэтгэл зүйгээр нь дарамталдаг байдал байж болохгүй. Тэр байдлыг тэвчихгүй гэмт хэргийг нь хүлээе гэж сэтгэл зүйн буулт хийх нөхцөлийг бүрдүүлдэг залхаан цээрлүүлсэн дарамт, диктатур бүхий орчин иргэнийг угтаж болохгүй шүү дээ. Юун нөгөө хүмүүнлэг иргэний ардчилсан нийгмийг байгуулах. Үндсэн хуулийн 10.1-д Монгол Улсын олон улсын гэрээ нь соёрхон баталсан буюу нэгдэн орсон тухай хууль хүчин төгөлдөр болмогц дотоодын хууль тогтоомжийн нэгэн адил үйлчилнэ гэсэн заалттай. Гэтэл энэ зарчим цаасан дээр хараар бичиж, лоозогносон зохицуулалт болоод дуусч байна. Монгол Улс хүний эрхийг нэгдүгээрт тавьж, хуулийг эрхэмлэх ёстой гэсэн зарчим шат шатандаа алга болсны тод жишээ. Хүний Эрхийн Комисс удаа дараа хүний эрхийн зөрчил байсаар байгааг онцолж байхад мөрөөр нь ямар арга хэмжээ авч байна вэ. Сүүлдээ бүр Хүний эрхийн илтгэл Олон улсад танилцуулагдтлаа дурьдагдаж байхад эрх баригчид, хууль тогтоогчид тоож байгаа ч юм алга. Ийм зарчимгүй, шийдэлгүй байж болохгүй ээ. -Шүүхийн байгууллагад итгэх итгэл ч тэр хэрээр буурч байна? -Гэрчийн мэдүүлэг авна гэж дуудаад цагдан хорьж, саатуулаад байвал хэн төрийн байгууллагад тэр дундаа шүүхэд итгэх вэ. Хуулийн байгууллагын тодорхой албан тушаал дээр ажиллаж байгаа хүмүүс эрх ямба албан тушаалаа ашигладаг, тэрүүгээрээ бярддаг дүр төрх нийтлэг ажиглагдаж байна. Тиймээс олон нийт эгдүүцэж дургүйцлээ илэрхийлж байгаа юм. -Шүүх байгууллага хонгилтой. Улстөрчид, эрх мэдэлтнүүд тэр хонгилоор хүссэнээ гулгуулдаг гэх шүүмжлэл нийгэмд бий. Тийм байх боломжтой гэж таны ярианаас ойлгогдож байна? -Сүүлийн 4 жилд хуулийн байгууллагын үйл ажиллагаанд улстөрчид хэтэрхий их хошуу, хуруугаа дүрсэн нь олон жишээ баримтаар нотлогдож байгаа. Ер нь шүүх эрх мэдлийн байгууллага, тэр дундаа прокурор, хүний эрх зөрчигдсөн эсэхийг шалгаж байгаа цагдаагийн байгууллагад улстөрчдийн нөлөө, чих, хараа ойртох тусмаа шударга ёс алдагдана. Гэмт хэрэгт холбогдсон, шударга бус үйлдэл гаргасан эрх мэдэлтэн болон түүний тойрон хүрээлэл гудамжинд инээд алдаад үнэтэй машинаа унаад бидний хажуугаар давхиж байна. Гэтэл танил талгүй, хуулийн байгууллагад нөлөө бүхий албан тушаалтан зэрэг хамаатан садангүй хүмүүс өнөөх хонгилоор нь гулсаад, гулгуулаад алга болдог гэсэн хардалт иргэдийн дунд байсаар байна. Тэр дундаа шүүхэд сүүлийн жилүүдэд улстөрчдийн нөлөө их орсон. Энэ нь шүүхийн байгууллагын төсвөөс илт харагдана. Шүүх үйлчилгээний байгууллага. Тэр газар иргэд, олон нийт тайван, сэтгэл хангалуун үйлчилгээ авах боломж бололцоо хязгаарлагдмал байна. -Төсвөөс нь гэнэ ээ..? -Тагнуул, цагдаа, прокурорын байгууллагын үйл ажиллагаа явуулдаг байрыг шүүхтэй харьцуулаад хараарай. Тэнгэр, газар шиг ялгаатай. Монгол Улсын 12 шүүх түрээсийн байранд үйл ажиллагаа явуулж байна. Шүүхийн хаалгаар ороход үйлчилгээ авахаар очсон хүн айдас хүйдэс дарамтгүйгээр төрийн үйлчилгээг авах учиртай. Гэтэл суух сандал ч байхгүй. Суух битгий хэл зогсох газаргүй. Ариун цэврийн өрөөгүй. Үүднээс нь цагдаа угтдаг. Шүүхүүдийн коридорт шүүгдэгч, прокурор, өмгөөлөгч, шүүгдэгчдийн ар гэрийнхэн өөд өөдөөсөө хараад эгнээд зогсч байдаг. Хурлын заал нь багтаамжгүй, сандал ширээ нь салж унахын наагуур дүр төрхтэй угтаж байгаа нь үнэн шүү дээ. Тухайлбал, Сүхбаатар, Чингэлтэйн эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүх бол шүүх байгууллагын эмгэнэлт өнгө төрхийн илрэл болсон орчин. Ороход л тав тухгүй. Тус шүүхээр өдөрт 300 гаруй иргэн үйлчлүүлдэг атал үүдэнд суух 3 банзан сандлаас өөр суух сандал ч байхгүй. Нарийхан коридороор прокурор, өмгөөлөгчид нь шүүгдэгчидтэйгээ зэрэгцээд зогсчихно. Уур омогтой гомдолтой шүүгдэгч бол хажуудаа зогсож байгаа өмгөөлөгч болон прокурорын духыг барьж байгаа зүйлээрээ цоо цохиход бэлэн, ойрхон гэсэн үг. Тийм орчинд шүүн таслах ажиллагаа явагдаж байна. Тэгэхээр тэнд үйлчилгээ авч байгаа уур амьсгал ямар байх уу. -Эдийн засгаар нь шүүгчдийг хяналтандаа байлгадаг гэсэн үг үү? -Хоёр давхар байшинд гурван шүүх байрлаж байна. Гурван шүүхийн эрүүгийн шүүгч нар бөгс эргэх зайгүй жижиг өрөөнд суудаг. Тэр олон хавтаст хэргээ хаана хадгалдаг юм, бүү мэд. Цонхоор нь хавтаст хэргийг хэн нэгэн хулгайлаад явчихвал, халдлагад өртвөл яах вэ. Шүүгчдийн өрөөнд хавтаст хэргээ хадгалчих сейф ч багтахгүй. Захиргааны ажилтнууд байдаг 2 давхарт хэд хэдэн шүүгч умайсан жижиг өрөөнд 2-роо сууж харагдах. Хэн ч өрөөнд нь дайраад орох боломжтой. Юун нөгөө шүүгчийн халдашгүй дархан байдал энэ тэр. Шүүхийн ачааллаас хамаараад 5-6 шүүгчийн орон тоо зарлагдсан харагдаж байна билээ. Шинээр ирэх шүүгчээ хаана суулгах гэж байгаа юм бүү мэд. Эрхбиш дээвэр дээр гаргахгүй л байх. Ийм орчинд шүүхээ, шүүгчээ байрлуулж байна. Ажлын байрны тав тухтай байдал хөдөлмөрийн бүтээмжид онцгой нөлөөлдөг. Ийм орчинд удаан ажиллах амаргүй. Захиргааны ажилтнууд нь нэг өрөөнд 10-15-уул сууж харагддаг. Агаар дутагдалтай, зай талбай багатай орчинд өмгөөлөгч нарт танилцуулах хэргийн материалаа иргэдийн хөдөлгөөнөөс холдуулах санаатай цонхны тавцан дээр байрлуулсан ч харагдах. Үнэхээр сэтгэл өвдмөөр дүр төрх угтдаг ш дээ. Ийм шавалдсан өрөөнд иргэн ороод ямар ойлголт, мэдээлэлтэй гарах вэ. Энэ бүх байдал нь энгийн иргэний Шүүхэд итгэх итгэлээ алдах эхний шалтгаан нөхцөл болдгийг ч үгүйсгэхгүй… -Хэргийн материалтайгаа танилцах хэцүү байдаг гэх гомдол олон сонсч байсан юм байна? -Умайсан өрөөнд олуулаа суудаг. Хэргийн материалтай тав тухтай орчинд танилцуулж, шаардлагатай нотлох баримтыг хувилуулан авах тухай ярихын аргагүй. Нөгөө хэргийн нууцлал, хувь хүний нууцлалын асуудал үнэндээ байхгүй. Ганцаарчилж уулзаад хэргийн материалтай танилцах боломж хэргийн оролцогчид битгий хэл өмгөөлөгчид байхгүй, хангагдаагүй. Тэгэхээр Шүүхийг төсөвгүй, ядруухан байлгах нь хэнд ашигтай вэ. Улс төрчид, хууль тогтоогчид эрхшээлдээ байлгах шалтгаан юу байна аа. ШЕЗ нь үеийн үед байраа томруулъя, нарийн бичиг, туслахын цалинг нэммээр байна гэсэн гуйлгын байдалтай. Хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх эрх мэдлийн байгууллага бие биедээ хараат бус байх ёстой. Эдийн засгийн санхүүгийн байдлаар хараат байлгах нь шүүх шударга шийдвэр гаргаж чадахгүй, зааварчилгаа, чиглэл цаагуураа яваад байна уу гэсэн хардлагыг бий болгодог. Хардахаас аргагүй. Өнөөгийн өнгө төрх хардалтыг дагуулж байна. Шүүхийн гаргасан шийдвэр шударга байгаа эсэх, хүний эрхийг дордуулж байна уу гэдэгт дүгнэлт хийж байгаа байгууллага алга. Төрийн шүүхэд шударгаар, ядарч унатлаа сэтгэлээсээ зарчимтай, хариуцлагатай ажиллаж байгаа олон албан хаагч бий. Харин тэнд ажиллаж байгаа зарим цөөн ажилтнууд хуулийн байгууллагынхаа гал тогоог муухай харагдуулах үйлдлийг өөрсдөө хийдэг. Нэг үхрийн эвэр доргивол 1000 үхрийн эвэр доргино гэдгийг зарим нь огт анхаардаггүй. Олны анхаарал татсан зарим нэг хэрэг дээр шүүх хууль хэрэглээний алдаа гаргасан зарим жишээг онцлоё. Иргэн Д.Мөнх-Эрдэнийн шүүх хурал дээр шүүгдэгч Эрүүгийн хэрэг дээрээ өмгөөлөгчгүй болсон тул өмгөөлөгч нэмж авъя гэхээр нэг өмгөөлөгч байхад хангалттай гэсэн байдлаар шүүх хурлаа үргэлжлүүлж харагдах юм. Мөн гэм буруугийн хурал дуусч 80 гаруй сая төгрөг төлөх шийдвэр гарахад шүүгдэгч төлбөрөө төлөх, хуульд заасан 5 хоногийн хугацаагаа авъя гэхэд дахиад л хариуцлагын хурал шууд явна гэж шүүхийн, төрийн алхыг ёнхийтэл цохиж байгаа дүр төрх… Яаж байгаа нь энэ вэ. Ингэж иргэний эрх зүйн байдлыг дордуулж туушиндаж болдог юм уу. Энэ мэт дүр төрх иргэдэд эрх мэдэлтнүүд, улстөрчид шүүхийн, шүүгчийн үйл ажиллагаанд нөлөөлөөд байна гэх хардалтыг үүсгээд байна. Мөн шүүх хуралдааны явцад шүүгчдийн утас дуугарах, гэнэт гарч явах, хэн нэгнээс зааварчилгаа хүлээж байна уу гэмээр утас руугаа хараа бэлчээдэг, ямар нэг байдлаар холбоо барих тохиолдол ажиглагддаг. Хурлын завсарлагаанаар хэн нэгэн зааварчилгаа өгсөн үү, утас нь дуугарлаа, мессеж ирлээ гэж яриад зогсох хэргийн оролцогчид олон. Энэ мэтчилэн үйлдлээрээ хүртэл ямар нэгэн нөлөөлөл байна уу гэсэн хардлагыг баталгаажуулаад байгаа нь хүний эрхийн ноцтой зөрчил гарах нөхцөлийг бий болгож байгаа юм. Мэдээллийн эх сурвалж : Нийгмийн толь

ШҮҮХИЙН ШИЙДВЭРГҮЙ ХОРИГДОГСДООР 461 ДҮҮРЧ, ДЭЛХИЙН ШИВШИГ БОЛЛОО У.ХҮРЭЛСҮХ ЭЭ!!!

Шүүгчийн дээр мөрдөгч заларч, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн цаг үе дээр Шүүх байгууллага эрх мэдэлгүй болоод зогсохгүй прокурор, мөрдөн, улстөрч гэх гурван толгойт “мангас”-ын саварт амь тавьж мэдэх нь. Шүүхийн шийдвэргүй цагдан хоригдогсод 461 гээч хорих ангийг дүүргэж, өдөр бүр гэмтэй гэмгүй сайхан залуусаа машин машинаар нь аваачин “асгаж” байна, У.Хүрэлсүх ээ!!! Алгын чинээхэн нутаг дэвсгэрт хилийн хориг, цахим гав гээчүүдээ ашиглаад мөрдөн шалгаж болох байтал бөөн бөөнөөр нь аваачиж хорьдог тэнэглэлээрээ дэлхийн шившиг боллоо, улс орон чинь. Сэжигтнийг шүүхийн зөвшөөрөлгүй баривчлах ажиллагаа хэрээс хэтэрч, ур чадвар дутмаг мөрдөгчийн хувийн тоглолт шахуу болчихлоо. Гартаа барьсан баримт, нотолгоогүй атлаа 8-аас дээш жилийн хорих ялтай зүйл ангиар шалгагдаж байгаа хэмээн “хүчээр” нааж ирээд баривчилдаг болсонд өмгөөлөгч нар шүүмжлэлтэй хандаж байна. Нотолгоогүй атлаа хувийн тоглолт, таамгаар 8-аас дээш жилийн хорих ялтай зүйл ангид хүчээр хамааруулж цагдан хорьж буй тохиолдол хэдэн зуугаараа байна, цаана чинь!!! Улмаар баримтгүйгээр, үндэслэлгүйгээр хорьчихсондоо бантаад байцаалт мэдүүлгээр ороож унагахын төлөө улайрсан мөрдөгчид улай үзсэн хэрээ шиг гаарлаа гэдгийг ч хуулийнхан хэлж байна. Үүнийг Хүний эрхийн үндэсний комиссоос баталж, адгийн тэнэг ч ойлгохоор тоо баримт дурьдан, хамар дор чинь илтгэл тавиад өглөө, Ерөнхийлөгч өө!!! Цагдан хорих 461 дүгээр анги чинь бөөнөөр хорих лагер шиг болчихлоо хэмээн халаглах илтгэлд гадны ажиглагчид цочирдож байна. Ерөнхийлөгч өө, хэзээнээс эхлээд шүүхийн шийдвэргүйгээр цагдан хорих явдлыг ингэтэл улангасан урьтал болгодог болчихов… Хичнээн нь баримт нотолгоо бүрдээгүйгээр 30, 30 хоногоор сунгагдан хоригдож байна вэ?! Шүүгч нар чинь Тагнуулын ерөнхий газар, Авлигатай тэмцэх газарт шалгагдаж байгаа хэрэг гэхээр л сүнс сүлдгүй болтлоо айдаг болчихсныг анзаарсан уу?!… Тэднийг алхаа аятайхан цохиорой, чадахгүй бол ажлаа өгөөрэй гэж хэн айлгадаг болчихов оо?!… Эрхэм Ерөнхийлөгч та анхаарал тавьж, шүүх эрх мэдлийн эрх үүрэг, сүр хүчийг нэмэхгүй бол энэ байгууллага чинь устаж үгүй боллоо. У.Хүрэлсүх та, дүүргийн шүүхийн байруудаар хөл тавьж үзсэн үү… Ажилсаг малчны малын пүнзнээс дор байранд тэд чинь ажиллаж, онц ноцтой хэргийн материалуудаа хадгалчих олигтойхон өрөө байтугай сейф ч байдаггүйг мэдэх үү? ШҮҮХ чинь байгаа нэртэй байхгүй байгууллага болов… Өнгөрөгч чуулганы нэгдсэн хуралдаанд Хүний эрхийн Үндэсний Комисс онц ноцтой илтгэлийг тавилаа. Дэлхийн шившиг болохоосоо өмнө илтгэлийн халуун мөрөөр ажиллаж, яг одоо 461 дүгээр хаалттай хорих ангид шүүхийн шийдвэргүйгээр, тодорхой баримт үндэслэлгүйгээр хоригдчихоод байгаа залуусын дуу хоолойг очоод сонсооч!!! Энэ улсын эцэг биз дээ, та… Өмгөөлөгч нарт өөрсдөд нь ӨМГӨӨЛӨЛ, ХАМГААЛАЛ хэрэгтэй болчихсныг мэдэж байгаа юу. Тэдэнд ил тод нээлттэй, шударга мэтгэлцэх зарчим алдагдаж, мөрдөгч прокурорууд нь хавтаст хэргүүдээ өндөг шиг дарж хэвтсээр шүүхийн шат руу боогоод шидчихэж байна. Эцэстээ, захын нэг мөрдөгч өмгөөлөгч рүү хашгирч, зүхэл урсгадаг болсон нь гашуун үнэн юм. Хүний эрхийн үндэсний комисст сүүлийн таван жилийн байдлаар нийт 4165 гомдол ирснээс халдашгүй чөлөөтэй байх эрхийн хүрээнд 722, эрүү шүүлтээс ангид байх эрхтэй холбоотой 157, хууль бусаар баривчлахтай холбоотой 61, хууль бусаар цагдан хорихтой холбоотой 257 гомдол ирчихсэн байна. Хүний эрхийг дээдэлдэг нам, Засаг байна гэсэн амлалт чинь хаачив Л.Оюун-Эрдэнэ ээ?! Иргэдийн чинь эрхзүйн байдал шалаар нэг болчихсон байхад эрх баригч намын хувь заяа ирэх сонгуулиар өнгөтэй, өөдтэй байж чадах уу?!… 2021 онд УИХ-ын чуулганаар Шүүхийн тухай багц хуулийг батлахдаа “Энэ цагаас эхлээд эзэнтэй шүүгч гэж байх ёсгүй, шүүгчдэд хуулиас өөр дарга байхгүй” хэмээн бардамнасан гишүүдийн чинь шүлс хатаагүй байгаа шүү. Олон улсын, хараат бус хөндлөнгийн үнэлгээгээр Монгол Улс шүүхийн хараат бус байдлаараа дэлхийн 140 улсаас 120-д жагссан нь шившиг юм, У.Хүрэлсүх ээ!!! Баривчлах ажиллагааны 98-99 хувь нь шүүхийн ямар ч шийдвэргүйгээр хийгдсэн гэх гутамшгаа засч залруулах цаг болоогүй юу.. Хэдхэн хоногийн өмнөх, дөрөвдүгээр сарын 10-ны орой ТЕГ-аас нэг иргэнийг шүүхийн шийдвэргүйгээр 48 цагаар саатуулж, улмаар 48 цагийг 30 хоног болгон цагдан хорих шүүх хурлыг зарлахаас хоёр, гуравхан цагийн өмнө яллагдагчийн тогтоол танилцуулсан гэх увайгүй жишээг өнөөдөр өмгөөлөгчид ярьж байна… Гэрч гэж дуудуутаа сэжигтнээр хорьж, сэжигтнээр хорьж шоконд оруулмагцаа яллагдагч болгон “хурдны галт тэргэнд” суулгачихдаг Тагнуулын байгууллагатай улс Монголоос өөр хаана байна вэ, Ерөнхий сайд аа!!! Хүчээр цагдан хориутаа яллагдагчийн тогтоолд гарын үсэг зуруулсан явдлыг хүний эрхийн ноцтой зөрчил гэж үзэхгүй бол, өөр юу гэж үзэх вэ… Үүгээр тогтохгүй 30 хоног цагдан хорих шүүх хурал дээр прокурор нь хавтаст хэрэггүй орж ирж, үүнийг нь эсэргүүцсэн өмгөөлөгчийн өмнө “хавтаст хэрэг нь байсан, байсан… би танилцаж байгаад өрөөндөө орхичихож” гэж шүүгч нь алиатсан гэх ичгүүр сонжуургүй үзэгдлийг улстөрийн, тэр дундаа Ерөнхий сайдын захиалга юм биш байгаа гээд хардчихад болохгүй гэх газаргүй юм. Учир нь, Ерөнхий сайдаас өөр Тагнуулын ерөнхий газрыг хөдөлгөх хүч хаана, хэнд бий билээ. Ийм эмгэнэлт драмд шүүгч нар чинь гар бие оролцож, дүр бүтээж яваа юм биш байгаа У.Хүрэлсүх ээ!!! Шүүгч нар прокурорын харцан дор алх цохиж, прокурор нь мөрдөгчдийн үзэгний үзүүрээр хөдөлж эхэлсэн цагт улс орон мөхөл рүүгээ явдаг гэдэг. Тэгэхээр манай улс МАН-ын дангаар эрх барьж буй энэ цаг дор мөхөл, үхлийнхээ замаар ороод шуударчихсан яваа юм биш байгаа. Дээр дурьдсан эл кэйс нь Монголд мөрдөгч нар, тэр дундаа ТЕГ болоод АТГ-ын мөрдөгч нар шүүх, прокуроруудын дээр сандайлчихсан юм биш үү гэх шүүмжлэлт асуулгыг босгож ирж байна. Шүүх хуралд прокурор хавтаст хэрэггүй орж ирж байна гэдэг өөрөө эл хэрэг улстөрийн захиалгат гэж хардахаас өөрөөр харагдахгүй байгаа нь үнэн. Шүүхийн шийдвэргүй цагдан хоригдсон иргэдийг аргаа барахдаа Хорих ангийн дарга нар нь сулласан олон жишээг Хүний эрхийн үндэсний комисс хэлж байна. Мөрдөгчид ийнхүү шүүхийн зөвшөөрөлгүйгээр бусдын эрх чөлөөнд халдаж, цагдан хорьсоор байх юм бол Шүүх байгууллага гэх данхар бүтцийг төсвөөс хооллох шаардлага байгаа юм уу?! Шүүгч нь хавтаст хэрэгтэй танилцдаггүй, прокурор нь хавтаст хэрэггүйгээр яллах санал барьчихсан орж ирдэг, мөрдөгч нь сэжигтэн гэгдсэн азгүй амьтныг Цагдан хоригдох хугацаанд нь баримт хайдаг, олдохгүй бол мэдүүлэг байцаалт нэрээр ороож, өөрөө өөрийг нь яллах тактик ашигладаг новшийн арга Монголын хууль хяналтынханд нутагшчихсан юм биш биз?!… Улмаар баримт олдохгүй, цагдан хорьсноо нотолж чадахгүй болоод ирмэгц хэргийн ээдрээт байдал арилаагүй байна гэх утгагүй тайлбартайгаар үргэлжлүүлэн 30 хоногоор саатуулдаг байхыг ч үгүйсгэхгүй юм. Үүн дээр ч төвлөрч шалгах цаг нэгэнт болсон. Тиймээс, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх ээ… Энэ улсын эцэг шиг зангараг зааж Хүний эрхийн үндэсний комиссын илтгэлд анхаарал хандуулаад өг. Иргэдийн чинь эрхзүйн байдлыг дордуулан байж шалгадаг увайгүй хийрхэл газар авчихлаа. Өмгөөлөгчдийн ярьж буй дээрх дөрөвдүгээр сарын 10-ны өдрийн гэх кэйсийг л татаад шалгачих. Хүний эрхийн үндэсний комиссын хэлээд буй ноцтой зөрчлийн бүх цуглуулгыг 2023.04.10-ны оройн 20-21 цагийн орчимд саатуулагдсан А гэх иргэний нөхцөл байдал дангаараа хангалттай харуулна гэж Өмгөөлөгчдийн холбоо даяар ярьж байна… Ямар учиртай цагдан хорио болоод Хүний эрхийн үндэсний комиссын илтгэлд дурьдагдсан бүх зөрчлийн “цуглуулга” гэгдээд байна вэ, Л.Оюун-Эрдэнэ ээ!!! ТЕГ 48-хан цагийн дотор нэр бүхий иргэнийг гэрчээс сэжигтэн, сэжигтнээс яллагдагч болгон шуурхайлсны учир юув. Сэжигтнээр цагдан хорьж байгаад яллагдагчийн тогтоолд гарын үсэг зуруулах нь хүний эрхийн онц ноцтой зөрчил гэдгийг захын хуульч хэлж байгааг дахин сануулъя. ХЭҮК-оос шүүх, прокурор, баривчлах байрны даргын шийдвэрээр суллагдсан 864 хүний хувийн хэрэгт дүн шинжилгээ хийхэд 2020-2022 онд баривчлагдаад суллагдсан нийт тохиолдлын 76.1 хувийг эзэлж байгаа нь эрх баригч нам хүний эрхийг дээдлэх бус эрхзүйн байдлыг нь улам бүр дордуулж буйн тод жишээ болох биз. Тэрбайтугай баримтаар нотлогдоогүй байхад зүйл ангийг таамгаар тавьдаг, зүйл ангид 8-аас дээш хорих ялтай гэчихсэн байвал онц хүнд хэрэг гээд үг сүггүй хорьчихдог “ширэнгийн хууль”-иа яаралтай эргэн харж, ийм зүй бус байдлаар хохирсон иргэний хохирлыг тухайн хэргийн мөрдөгч, прокурор, шүүгчдээс гаргуулдаг, хатуу хариуцлага тооцдог болохгүй бол маргааш Л.Оюун-Эрдэнэ, У.Хүрэлсүх нар өөрсдөө ч 30, 30 хоногоор саатуулагдчихсан явж байж мэдэхээр байна. Тиймээс дэлхийн шившиг болохоосоо өмнө анхааралдаа авч ажил хэрэг болго, У.Хүрэлсүх ээ!!! Мэдээллийн эх сурвалж : Нийгмийн толь

ЭМЭЭЛТИЙН ӨМХИЙ МАХНЫ ХЭРГИЙН ШҮҮХ ХУРАЛ МАРГААШ БОЛНО

Нэгүүн.мн сайтын хамт олон Эмээлтэд байрлах “Эм Ди Си Пи” ХХК-ийн мах боловсруулах үйлдвэрт өмхийрсөн махыг цагаан бодистой усанд хийж шинэ мах шиг болгож байгаа талаар цуврал мэдээ, сурвалжилга, нийтлэл бэлтгэн олон нийтэд хүргэсэн. Уг цуврал бүтээлийн араас Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газраас шалгалт хийж, боловсруулсан маханд илрэх нянгийн дээд хэмжээ 10 мянга байх ёстой бол “Эм Ди Си Пи” ХХК-ийн боловсруулсан махан дахь нянгийн хэмжээ 3000 дахин их байжээ. Иймд тус компанийн 2018 онд авсан тусгай зөвшөөрлийг хүчингүй болгож, агуулахад хадгалж байсан 175 тн махыг битүүмжлээд байв. Улмаар хэргийг нь шалгаж байхад тус үйлдвэрээс хүний эрүүл мэндэд шууд болон шууд бусаар хор хохирол учруулж болзошгүй хэд хэдэн зөрчил илэрсэн байна. Хүнсний аюулгүй байдал дэглэм сахиулах асуудлыг Зөрчлийн хуульд заасны дагуу МХЕГ эрх хэмжээнийхээ хүрээнд Зөрчлийн хэрэг нээгээд энэ асуудлыг шалгасан. Үүний дараа шинжээчийн дүгнэлтээр гэмт хэргийн шинжтэй байж болзошгүй байна гээд МХЕГ-аас нийслэлийн прокурорт асуудлыг шилжүүлсэн. Уг хэрэгт хэрэг бүртгэлтийн хэрэг нээж, ЭЦА шалгаж, мөрдөн байцаалт дуусч, хэргийг шүүхэд шилжүүлсэн байна. Тодруулбал, БНХАУ-ын иргэн Чен Бин /Chen Bin/ “Эм Ди Си Пи” ХХК-ийн хууль ёсны төлөөлөгчөөр Н.Цогтгэрэл нарын гэм буруутай эсэхийг маргааш буюу 2023-11-28-ны өдөр Сонгинохайрхан дүүргийн эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхэд 08:30 цагт хэлэлцэх юм. БНХАУ-ын иргэн Чен Бин болон “Эм Ди Си Пи” ХХК-д Эрүүгийн хуулийн 20.12.4, 24..1-д зааснаар яллах дүгнэлт үйлдсэн байна. Эрүүгийн хуулийн 20.12 дугаар зүйл.Эрүүл ахуйн шаардлага хангаагүй хүнсний бүтээгдэхүүн худалдах, түгээх … Эрүүл ахуйн шаардлага хангаагүй, хүний эрүүл мэндэд хохирол учруулж болох хүнсний, эсхүл хүнсний нэмэлт бүтээгдэхүүн зориуд худалдсан, түгээснээс хүний эрүүл мэндэд хүндэвтэр хохирол учирсан, эсхүл үлэмж хэмжээний хохирол учирсан бол… 4.Энэ зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан гэмт хэргийг хуулийн этгээдийн нэрийн өмнөөс, хуулийн этгээдийн ашиг сонирхлын төлөө үйлдсэн бол хуулийн этгээдийг тодорхой төрлийн үйл ажиллагаа явуулах эрх хасаж хорин мянган нэгжээс нэг зуун хорин мянган нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох ял шийтгэнэ. 24.8 дугаар зүйл.Байгалийн ургамлыг хууль бусаар бэлтгэх 1.Зохих зөвшөөрөлгүйгээр, хуульд зааснаас өөр зорилгоор нэн ховор, ховор ургамал, тэдгээрийн үр, эрхтэнийг түүсэн, бэлтгэсэн, худалдсан, худалдан авсан, хадгалсан, тээвэрлэсэн, боловсруулсан бол таван мянга дөрвөн зуун нэгжээс хорин долоон мянган нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, эсхүл нэг жилээс таван жил хүртэл хугацаагаар зорчих эрхийг хязгаарлах, эсхүл нэг жилээс таван жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ гэж заасан байна. Энэ хэргийг Сонгинохайрхан дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч С.Сэржмядаг даргалан энэ оны тавдугаар сарын 5-нд хэлэлцээд нянгийн бохирдолтой мах бэлтгэж, борлуулахыг завдсан үйлдлийг нь гэмт хэргийн шинжгүй гэх үндэслэлээр цагаатгаж байсан юм. Анхан шатны шүүхийн эл шийтгэх, цагаатгах тогтоолыг НПГ-ын хяналтын прокурор Б.Соёлмаа эсэргүүцэж, нийслэлийн Эрүүгийн хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд хандсан бөгөөд шүүх бүрэлдэхүүн түүний эсэргүүцлийг үндэслэлтэй хэмээн үзэж, анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгож, дахин хэлэлцүүлэхээр буцаасан түүхтэй. Өнөөдөр Эмээлтэд үйл ажиллагаа явуулдаг 32, экспортын тусгай зөвшөөрөлтэй 60 гаруй аж ахуйн нэгж үйл ажиллагаа явуулж байгаа. “Эм Ди Си Пи” компани нь эдгээрийн ААН-ийн нэг бөгөөд БНХАУ-ын иргэний өмчлөлд байдаг. Энэ компани БНХАУ руу мах экспортлох зөвшөөрөлгүй. Компанийн агуулахад тухайн үед дулааны аргаар боловсруулсан болоод боловсруулаагүй хонь ямааны нийт 234.8 тонн мах байсан. Дулааны аргаар мах боловсруулдаг ХКҮ компанийн хаяг шошготой 4842 хайрцаг 96 тонн мах илэрсэн. Хаяг шошгогүй 92 тонн ямааны мах байсан юм. Тухайн үйлдвэр нь эрүүл ахуй, барилга байгууламжийн шаардлага хангахгүй, техник технологийн шат дамжлагын дэвтэр байхгүй зэрэг олон зөрчил илэрч байсан юм.

НЕФТИЙН БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙГ ХИЛЭЭР ОРЖ ИРСЭН ДАРУЙД НЬ ШУУРХАЙ ТЭЭВЭРЛЭЖ БАЙНА

Нефтийн бүтээгдэхүүний тээвэрлэлтийг хэрхэн зохион байгуулж байгаа талаар “ УБТЗ ” ХНН - ээс тодруулж асуухад дараах хариултыг өглөө . “Улаанбаатар төмөр зам” ХНН нийгмийн хариуцлагын хүрээнд нефтийн бүтээгдэхүүн, дулааны цахилгааны станцуудын нүүрс зэрэг улс орны аюулгүй байдал, нийгэм эдийн засагт чухал үүрэгтэй тээврийг тасралтгүй шуурхай зохион байгуулахад онцгой анхааран ажилладаг. Энэ хүрээнд ОХУ болон БНХАУ-аас импортоор орж ирж буй нефтийн бүтээгдэхүүнийг хилээр орж ирсэн даруйд нь хил гаалийн бүрдүүлэлт, ачаа тээврийн болон техникийн үзлэгийг технологит хугацаанаас богино хугацаанд гүйцэтгэж, хүрэх өртөөдөд нь шуурхай тээвэрлэн хүргэж байна. 2023 оны 11 дүгээр сарын.01-нээс 24-ний өдрийг дуусталх хугацаанд ОХУ болон БНХАУ-аас нийт 2390 цистерн вагон нефтийн бүтээгдэхүүн импортоор хүлээн авч, саатал тасалдалгүй 24 цагийн турш тээвэрлэх ажлыг зохион байгуулж байна. Нефтийн бүтээгдэхүүний тээвэрлэлтийг өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 551 вагоноор буюу 23 хувиар өсчээ. Тодруулбал, 2023 оны 11 дүгээр сард ОХУ-аас нийт 2226 цистерн вагон нефтийн бүтээгдэхүүн хүлээн авч тээвэрлэснээс АИ 92 бензин 708 вагон, АИ 95 бензин 30 вагон, дизелийн түлш 1280 вагон, ТС-1 онгоцны түлш 82 вагон, газ 39 вагон, керосин, бутан зэрэг бусад 87 вагоныг хүлээн авч тээвэрлэв. Мөн хугацаанд БНХАУ-аас нийт 164 цистерн вагон нефтийн бүтээгдэхүүн импортоор хүлээн авч тээвэрлэснээс бензин 29 вагон, дизелийн түлш 79 вагон, онгоцны түлш 56 вагон тус тус байна. Тэрчлэн “Улаанбаатар төмөр зам” ХНН-ийн зүгээс ОХУ-аас импортоор орж ирэх нефтийн бүтээгдэхүүнийг шуурхай тээвэрлэн Монгол Улсад оруулж ирэх асуудлаар “Оросын төмөр замууд” НХН-д албан бичиг хүсэлтээ хүргүүлж, байнгын холбоотой ажиллаж байна. “Улаанбаатар төмөр зам” ХНН нь нийгмийн хариуцлагын хүрээнд цаашид ч улс орны нийгэм, эдийн засагт онцгой үүрэгтэй нефтийн бүтээгдэхүүний тээврийг тасралтгүй, шуурхай, найдвартай тээвэрлэхэд онцгой анхааран ажиллах болно” гэж “УБТЗ” ХНН-ээс хариуллаа.

"Зүгээр л очоод үз. The Mongol Khan бол гайхалтай бүтээл" хэмээн Англи улс даяар театрын тоймуудыг хүргэдэг TheSpyinthestalls.com сайт "Тамгагүй төр" жүжгийг онцолжээ

БНХАУ-ын хориглосон ч, Их Британийн нийслэл Лондон хотын алдарт Колизэйд нээлтээ хийж, ердөө таван өдөр болж буй The Mongol Khan (Тамгагүй төр) монгол драмын талаар Английн урлаг судлаачид төдийгүй барууны томоохон хэвлэлүүд “гайхалтай, ер бусын” хэмээн тодотгож мэдээлж байна. Иймд бид The Mongol Khan (Тамгагүй төр) жүжгийн талаар барууны хэвлэлүүд болоод урлаг судлаачдын гаргасан шүүмж, нийтлэлийг цувралаар хүргэж байна. Тодруулбал, Лондон хот болон Их Британи улс даяар театрын тоймуудыг хүргэдэг TheSpyinthestalls.com сайт The Mongol Khan /Тамгагүй төр/ жүжгийг онцолж, "Зүгээр л очоод үз. “Тамгагүй төр” бол гайхалтай бүтээл" хэмээжээ. Тус нийтлэлд: "НҮСЭР ТОМ БҮТЭЭЛ" “Тамгагүй төр” жүжиг Монголын театрын түүхэнд монгол жүжгийг гадны улс оронд анх удаа тоглож буй түүхэн үйл явдал болон тэмдэглэгдэж буй. Нэгт, Монголын түүх соёлын тухай сонирхох нь бүү хэл ихэнх Лондончуудын хувьд Монгол өөрөө хаалттай ном хэвээр байна. Монгол Улсын Ардын зохиолч Бавуугийн Лхагвасүрэнгийн 1990-ээд оны сүүлчээр туурвисан “Тамгагүй Төр” бүтээлдээ олон мянган жилийн уламжлал, түүхийг гурван мянган мөрт шүлэгт багтаажээ. Тэрбээр “Би нас эцэслэхдээ эргэж хараад энэ жүжгийг уран зохиолын амьдралынхаа оргил үе гэж үнэлнэ” хэмээсэн нь бий. Энэ ч утгаараа түүний найз, олны танил найруулагч “Херо” Баатар зохиолчийг 2019 онд таалал төгссөний дараа түүний дурсгалд зориулж дахин амилуулсан нь энэ. Лондонгийн Колизейн гаднах олон хүн цугларсан Гэгээн Мартин гудамжинд зөөлөн бороо орж байна. Бороог ойроос ажвал тэнгэрийн түмэн заадас мэт харагдах нь тунчиг таатай. Торгон хувцастай морьтнууд ёслон зогсож, үзэмж төгөлдөр хувцасласан жүжигчид олны дундуур алхаж байна. Хүн бүр дор бүрнээ баясна. БНХАУ-ын эрх баригчид Өвөрмонголд уг жүжгийг хориглосоноор барууны ертөнцөд хөл тавьж буй анхны улс нь Их Британи юм. Найруулагч Баатар уг жүжгийг “эмгэнэлт жүжиг” гэж тодорхойлсон нь миний бодлоор тунчиг даруухан тодорхойлолт юм. Тийм ээ, энэхүү жүжиг нь эмгэнэлтэй бөгөөд гайхалтай боловч жүжгийн цар хүрээ нь маш сүрлэг, далайцтай юм. Гэсэн хэдий ч гүйцэтгэл тун нарийн байгаа нь тод харагдана. Долоон гол дүрийг далан хүний бүрэлдэхүүнтэй хүчирхэг чуулга улам ч баяжуулна. Тэр чигээрээ бүжиг мэт боловч ярьдаг дуурь мэт. Жон Мэн орчуулж, Тимберлейк Вертенбэкер Лондонгийн тайзнаа амилуулан эх хэлээрээ хадмал орчуулгатайгаар толилуулж байна. Зохиол нь хөгжмийн зохиолчийн чадварлаг гарыг хүлээж буй либретто шиг хэмнэлтэй, хэмжүүртэй. Харин Мягмарын Бирваа, Баттогтохын Одбаяр нарын зохиосон хөгжим нь түрэмгийлэл, хөдөлгөөн, оргилсон сэтгэл хөдлөлийн амьсгал, амин судсыг тодруулж өгөх шиг. "ЖҮЖГИЙГ ТОЛИЛУУЛЖ БУЙ ТАЛБАЙН ӨРГӨН УУДАМ ОРОН ЗАЙ НЬ ОЛОН ДАВХАРГАТ, ЗАРИМДАА БАРАГ ОПТИК ХУУРМАГ МЭТ" Жүжгийн үйл явдлыг цаг хугацааны хувьд авч үзвэл хоёр мянган жилийн өмнө Төв Азид Хүннү гүрний эхэн үед өрнөдөг. Чингис хаанаас сэдэвлэсэн уран зөгнөлт Арчуг Хаан (Ганболдын Эрдэнэбилэг) болон түүний их хатан Цэцэр (Уртнасангийн Уранчимэг) болон бага хатан Гэрэл (Дөлгөөн Одхүү) хоёул зэрэг нярайлсанаар үйл явдал өрнөнө. Хаан баг хатан Гэрэлийн хүүг өөрийн хүү гэдгийг хүлээн зөвшөөрч, харин он удаан жил эр эмийн ёс үйлдээгүй учир Их хатны хүүд эргэлзэнэ. Хааны шадар зөвлөх Эгэрэг (Сугарын Болд-Эрдэнэ) Их хатны хүүгийн төрсөн эцэг бөгөөд тэрээр хааныг хүүгийн аав хэмээн итгүүлэхээр оролдох боловч амжилт үл олно. Хаан Бага хатнаас мэндэлсэн хүүг нярайд нь өв залгамжлагчаараа сонгосоноор өөрийн хүүгээ ирээдүйн хаан болгохын тулд цөхрөнгөө барсан Эгэрэг нялх үрсийг нууцаар сольж, хааны удмыг завхруулахаар төлөвлөжээ. Энэхүү жүжиг нь урвалт, тэмцэл, тулаан, хууран мэхлэлт, золиос, хамгийн гол нь өс хонзонгийн тухай түүх юм. Шекспирийг хүртэл гайхшруулах цуст тулаан өрнөж, үйлдэл, үг, бодол санаа, сэдлийг цуст толбо болгоно. Жүжгийн багийн гол онцлох зүйл нь харагдах өнцөг байлаа. Бүтээлч багаас аль нэгийг нь онцолж хэлэхэд хэтэрхий өргөн хүрээнд байсан бөгөөд хамтын ажиллагаа нь магадгүй хэт давсан байж болох юм. Хувцасны зураач Очиржанцангийн Болд түүхч, археологичид, зураач, урчуудтай хоёр жилийн хамтран ажиллаж, судалгаа хийн эдгээр хувцсыг бүтээжээ. Үр дүнд нь бид хүннүчүүдийн олон зуун жилийн ертөнцөд умбаж, эрүү унагам үзэмж, үзмэрийг харж гайхширч байна. Бүжгийн урлагаар дамжуулан өөрсдийн соёлыг харуулахын тулд монгол оюун санааг нэвт шингээжээ. Гэхдээ та бүхэн оюуны хүсэл тэмүүллийг хойш нь тавиад зүгээр л үзвэрийг шимтэн үзээрэй. Гоо зүй бүжиг, хөдөлгөөн, хөгжим, яруу найраг, дуу авиа, гэрэл зэрэг нэгдэн оршдог. Тайзны арын хэсэг бол эмх замбараагүй. Гэхдээ энэ нь бидний санаа зовох зүйл биш юм; учир нь ид шид тайзан дээр тохиолдож байна. Жүжигчилж буй орон зай нь өргөн уудам, олон давхаргат бөгөөд заримдаа бараг оптик хуурмаг мэт санагдсан. Та харж чадахгүй байгаа зүйлээ харахын тулд нүдээ дахин төвлөрүүлэн харна. Гол дүрийн жүжигчид бол гайхалтай, ялангуяа Уранчимэгийн бүтээсэн Их хатны дүр нь эх хүний зөн совин нь хаад угсааны ихэмсэг зантай хэрхэн тэмцэлдэж буйг харуулдаг. Эрдэнэбилэгийн бүтээсэн Арчуг хааны дүр сүр жавхлант эрх мэдэл нь хууран мэхлэлт, үймээн самуун, сэтгэл ханамжгүй байдалд хэрхэн эрсдэлд орж буйг үзүүлнэ. Энэхүү жүжгийн бүжгийн дэглэлт нь метафор, бэлгэдлийн дүрслэлийг сэлэм мэт сийлдэг, хувь заяаны төгсгөлийг нь гаргаж өгдөг, хүсэл тэмүүлэлтэй, цангасан шатаж буй бүтээл юм. Зүгээр л очоод үз. Хэрвээ чи намайг сонсохыг хүсэхгүй байгаа бол зүгээр л чихээ өргөн, Колизиумаас гаргах нижигнэсэн алга ташилтыг сонс. “Тамгагүй төр” бол гайхалтай бүтээл. Шекспир Вердигийн холимог дүрслэл. Хөшиг оройтож нээгдэн "Хоцорсонд хүлцэл өчье" гэсэн мэдэгдэл гарч, "Энэ нь касс дээр урьд өмнө хэзээ ч байгаагүй дараалал үүссэнтэй холбоотой" гэж мэдэгдэв. Эдгээр дараалал үргэлжилсээр байх болтугай. Тэгэх ч болов уу гэж таамаглаж байна, та ч бас тэрхүү дараалалд амжиж багтаарай. Эх сурвалжийн мэдээллийг ЭНД ДАРЖ үзнэ үү.

BLACK FRIDAY / BRIGHT SATURDAY ХЯМДРАЛТАЙ ХУДАЛДАА BSB-д

Хамгийн том электрон барааны дэлгүүр BSB уламжлал болгон явуулдаг Black Friday, Brig жинхэнэ утгаар нь супер хямдралыг зарласан байна. 11-р сарын 2 4-ний Баасан буюу ӨНӨӨДӨР, 2 5-ны Бямба буюу МАРГААШ зөвхөн 2-хон өдөр бүх электрон бараа, компьютер, гар утаснууд 10 -90 % хямдарч байна. BSB -гийн бүх салбар дэлгүүрүүдэд БҮХ БАРАА 10-90% хямдарч байгаагаараа бусад худалдаануудаас онцгой ялгаатай юм байна. Зарим барааг онцолбол: Гар блэндэр буюу бутлагч 78 % хямдарч ердөө 9,900₮ Японы TOSHIBA брэндийн 2 хаалгатай хөргөгчнүүд 50 % хямдралтай Японы PANASONIC брэндийн 32 инчийн LED зурагт 61 % хямдарч 299,900₮ ACER брэндийн зөөврийн комьпютерууд 40 % хямдарч 1,199,900₮ HP брэндийн 3 үйлдэлт өнгөт принтер 50 % хямдарч 299,900₮ болсон байна. Мөн та хүссэн бараагаа хямдралтай үнээр нь у рьдчилгаа төлбөргүй , хамгийн бага 1,8%-ийн хүүтэй лизингээр газар дээр нь ердөө 10 -хан минутанд шууд гаргуулаад авах боломжтой. BSB- гийн бүх салбар дэлгүүрүүд ӨНӨӨДӨР болон МАРГААШ оройн 11:00 цаг хүртэл уртасгасан цагаар ажиллаж байгаа тул та өөрийн ажлаа амжуулчаад, замын түгжрэлд санаа зоволгүйгээр BSB -гийн аль нэг салбараар зочилж энэхүү хямдралд амжиж оролцоорой. Мөн www.bsb.mn онлайн дэлгүүрээр бараагаа захиалаад үнэгүй хүргүүлэн авах боломжтой. ht Saturday хямдралтай худалдаагаа ӨНӨӨДӨР эхлүүлж, Электрон бараа үзэх : Компьютер үзэх : Гар утас үзэх: Салбар дэлгүүрүүдийн хаяг байршил харах: Харилцах утас: 7722-0272 BLACK FRIDAY / BRIGHT SATURDAY Зөвхөн BSB-д

СҮҮЛИЙН 2 ЖИЛД ХУГАЦААТ ЦЭРГИЙН АЛБАНЫ ТАЛААР АВСАН АРГА ХЭМЖЭЭНЭЭС...

Хоолны норм, стандартыг шинэчилж м ө рд үү лсэн . Засгийн газрын 2021 оны 133 дугаар тогтоолоор “Хугацаат цэргийн алба хаагчийн хоолны норм, хэрэглэх заавар”-ыг шинэчилж, з ө в эр үү л, бэлтгэл сургуулилттай уялдсан илчлэг, шим тэжээл, киллкалорын агууламжийг тооцож, шинээр 6 нэр т ө р ө л /цагаан гаа, яншуй, с үү , аньс, чацаргана, савласан цэвэр, амны цаас/-ийн б ү тээгдэх үү нийг хангалтад оруулсан. М ө н “ ханасан тос”-ыг цэргийн хоол х ү нсэнд ашиглахыг х ориглосон. Цэрэг татлагыг нэг ээлжээр зохион байгуулж эхэлсэн. Хугацаат цэргийн албаны татлагыг 2021 оны II ээлжээс эхлэн жилд нэг удаа зохион байгуулж, халагдах болон шинэ цэргийн хоорондын ялгаа, харилцааны з ө рчил гэх ойлголтыг б ү рэн таслан зогсоосон. Дээд боловсрол эзэмших н ө хц ө лийг б ү рд үү лсэн. Цэргийн алба хаах хугацаандаа их, дээд сургуульд зайнаас суралцах н ө хц ө лийг б ү рд үү лж, 45 алба хаагчийг давхардсан тоогоор 10 гаруй сургуульд элсэх, сургах, цэргийн албанаас дээд боловсрол эзэмших боломжийг б ү рд үү лсэн. Ү ргэлжл үү лэн суралцах боломжийг олгосон. Их дээд сургуульд суралцаж байгаад цэргийн албанд татагдсан 820 алба хаагчийг 09 д ү гээр сарын 01-ний ө др өө с ө мн ө бэлтгэлээр халж, сургалтын х ө т ө лб ө рийн тасалдал, хоцрогдолг ү й ү ргэлжл үү лэн суралцах боломжийг б ү рд үү лсэн. Алба хаах орчныг б ү рэн камержуулсан. Х ү ний эрх з ө рчигд ө х, харилцааны з ө рчил үү сэхээс урьдчилан сэргийлэхийн тулд б ү х нэгтгэл, ангийг 100 хувь камержуулсан. Х ү ний эрхийн ү ндэсний комиссын з ө вл ө мж өө р унтлагын болон ариун цэврийн ө р өө ний камеруудыг буцаан авсан. “Хандлагаа өө рчилж , хариуцлагаа нэмэгд үү лье ” н ө л өө ллийн аяныг хэрэгж үү лсэн. Ажил албандаа хандах хандлага, ажлын хариуцлага, ёс з ү й, сахилга батын байдалд д ү гнэлт хийж, н ө л өө ллийн аяныг салбарын хэмжээнд ө рн үү лэн соён гэгээр үү лэх арга хэмжээг ү е шаттай хэрэгж үү лж байна. Офицеруудын т ү вшин тогтоох ү злэгийг явуулсан. ХЦАХ-дыг цэргийн эрдэмд сургах ү йл ажиллагааг гардан хэрэгж үү лж буй салаа, салбарын офицеруудыг х ү м үү жил, ёс суртахууны т ө л ө вшил, сэтгэл з ү йн байдал, сахилга бат, зан харилцааны байдал, мэдлэг, мэргэжлийн ур чадварыг тодорхойлох ү злэгийг 3 ү е шаттай х ү н нэг б ү рээр д ү гнэлт гаргасан. “Залуу офицеруудыг дэмжих жил”-ийг зарласан . Салаа, салбарын офицеруудын хугацаат цэргийн алба хаагчидтай ажиллах арга з ү йг х ө гж үү лэх, харилцан мэдлэг, туршлага солилцох н ө хц ө лийг б ү рд үү лэх, тэдний хандлага, урам зоригийг нэмэгд үү лэх зорилготой арга хэмжээг т ө рийн цэргийн болон хууль сахиулах байгууллагын хэмжээнд ө рг ө н х ү рээтэй зохион байгуулсан. Хугацаат цэргийн алба хаагчдын цалинг нэмэгд үү лсэн. ХЦАХ-чид алба хаах н ө хц ө л / ө дрийн 3 удаагийн 4 халуун хоол, цэргийн д ү рэмт хувцас, хичээлийн хэрэгсэл, амралтын болон сургалтын байр болон бусад/- өө р хангагддаг ба тэдний ахуйн хэрэглээнд зориулж олгодог цалинг шинэчлэн тогтоож 2023 оны 07 дугаар сарын 01-ний ө др өө с 100 000 мянган т ө гр ө г болгосон. /чихэр, ундаа, тамхи гэх мэт ахуйн жижиг хэрэглээг хангахад зориулагдсан м ө нг ө гэж ойлгож болно/ Мэргэжил эзэмших боломжийг нэмэгд үү лсэн. Алба хаах хугацаандаа буудагч, жолооч, радио холбоочин, химийн баг мэргэжилтэн зэрэг 20 орчим цэргийн бага мэргэжил, 30 орчим хувьд нь барилгын засварчин, засал чимэглэлчин, сантехникч, мужаан зэрэг мэргэжил эзэмш үү лж, экологийн боловсрол олгосон байна. Алба хаах хугацаандаа орлого олох боломжийг нэмэгд үү лсэн. Алба хаах хугацаандаа х ө д ө лм ө р эрхлэх, эх орныхоо б ү тээн байгуулалтын ажилд сайн дурын ү ндсэн дээр оролцох, цалин орлоготой болох боломжийг нэмэгд үү лж, нийт 557 алба хаагч 5 тэрбум т ө гр ө гийг цалин урамшуулалд авсан. Ажлын байраар хангасан. Хугацаат цэргийн алба хаагчдаас өө рсдийн х ү сэл сонирхолынх нь дагуу 2022 онд 68, энэ онд 296 нийт 364 т ү р үү ч, байлдагчийг офицер, ахлагчийн албан тушаалд улирааж, ажлын байраар ханган албан тушаалын зэрэглэлийн дагуу дэслэгч, дэд ахлагч цол олгосон. Авьяас, ур чадвараа х ө гж үү лэх боломжийг б ү рд үү лсэн. 1000 гаруй т ү р үү ч, байлдагч спортын авьяас чадвараа х ө гж үү лэн 13 т ө рлийн уралдаан тэмцээнд оролцож 65 алт, 83 м ө нг ө , 80 х ү рэл нийт 228 медаль х ү ртэж, 4 ЦАХ спортын цол, зэрэг 400 орчим ЦАХ “Тамирчин дайчин” медаль, ү нэмлэхээр шагнагдсан. Алба хаах н ө хц ө лийг сайжруулсан. Хугацаат цэргийн алба хаагчдын алба хаах орчин н ө хцлийг сайжруулах ажлын х ү рээнд Зэвсэгт х ү чний 016 дугаар нэгтгэлд цэргийн “Жишиг хотхон” т ө слийг ү е шаттай хэрэгж үү лж ая тухтай н ө хцлийг б ү рд үү лэх ажил хэрэгжиж эхэлсэн. Алба хаах хугацаандаа жолооны курст суралцах боломжтой болсон. Зэвсэгт х ү чний нэгтгэл, ангиудыг т ү шиглэн бага мэргэжилтэн бэлтгэх ү ндсэн болон ангилал ахиулах, "А" ангиллын сургалтад нийт 580 гэрээт болон хугацаат цэргийн алба хаагчдыг хамруулснаас 403 алба хаагчдад эрх б ү хий байгууллагаас томилогдсон комиссын шийдвэрээр жолоодох эрхийн ү нэмлэх олгосон.

326 ДУГААР АНГИЙН ЗАХИРАГЧИЙГ АЖЛААС НЬ ЧӨЛӨӨЛЖЭЭ

Хугацаат цэргийн алба хаагч ЗХЖШ-ын Хуурай замын цэргийн командлалын харьяа 326 дугаар ангид нас барсан харамсалтай явдал болсон. Үүнтэй холбогдуулан ЗХЖШ-ын удирдлагууд зарим албан тушаалтанд хариуцлага тооцохоор болжээ. Тодруулбал, хариуцсан цэргийн ангид нь хугацаат цэргийн алба хаагч амь насаа алдсан, өөрийн эрхэлсэн ажилдаа, хариуцлагагүй хандсан, цэргийн алба хаагчийн ёс зүйн зөрчил гаргасан гэж үзэн Зэвсэгт хүчний 326 дугаар ангийн захирагч хурандаа Г.Отгонбаярыг үүрэгт ажлаас нь чөлөөлжээ. Мөн эрхэлсэн ажил, албандаа хариуцлагагүй хандаж, харьяа цэргийн ангиудад нь сахилгын зөрчил гарч байгаа үндэслэлээр Зэвсэгт хүчний Хуурай замын цэргийн командлагч бригадын генерал Ч.Цогтжаргалыг албан тушаалаас нь чөлөөлүүлэх саналыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Зэвсэгт хүчний Ерөнхий командлагчид хүргүүлжээ. Түүнчлэн үүссэн нөхцөл байдалтай уялдуулан Зэвсэгт хүчний 120 дугаар анги дээр Зэвсэгт хүчний Жанжин штабын ажлын хэсэг албаны шалгалтыг явуулж байгаа бөгөөд шалгалтын дүн гармагц тухайн ангийн албан тушаалтнуудад зохих арга хэмжээ авч ажиллахаар болжээ.

ХААН БАНКНЫ “DIGI GO” ДИЖИТАЛ САЛБАР НИЙСЛЭЛД 4 БАЙРШИЛД ҮҮДЭЭ НЭЭЛЭЭ

Цахим шилжилтэд тэргүүлэгч ХААН Банк “Digi Go” дижитал салбаруудыг энэ оны 4-рсараас эхлэн Хан-Уул дүүргийн Белмонте хотхоны дэргэд болон Чингис хаан олон улсын нисэх буудалд нээгээд байсан бол худалдаа үйлчилгээ, хүн амын төвлөрөл ихтэй 2 шинэ байршилдөөртөө үйлчлэх дижитал нэгжийг ашиглалтад орууллаа. Тухайлбал : Нарны зам дагуу байрлалтай томоохон худалдааны төв “Түмэн молл” болон Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгийн хойно байрлах“Парк Од молл” худалдааны төвийн 1-р давхарт “Digi Go” дижитал салбар тус тус нээгдээд байна. Энэхүү салбарууд нь теллергүй бөгөөд банкны уламжлалт салбараас авч болох ихэнх үйлчилгээг Киоск машин, АТМ, таблет зэрэг тэнд байх тоног төхөөрөмжүүдийн тусламжтай өөрөө өөртөө үйлчлэн авах боломжийг бүрдүүлснээрээ онцлог юм. Мөн ХААН Банкны харилцагч, жижиг дунд бизнес эрхлэгчид “Digi Go” дижитал салбараас цахим үйлчилгээ авахаас гадна орчин үеийн тоног хэрэгсэл бүхий ая тухтай уулзалтын өрөөнд бизнес уулзалтуудаа үнэ төлбөргүй хийх боломжтой. Түүнчлэн нийслэл даяар байрлах GS25 сүлжээ дэлгүүрийн 50 гаруй салбарт ХААН Банк “Digi corner” дижитал цэгүүд шинээр байгуулж, Киоск, А ТМ суурилуулан банкны үйлчилгээг иргэдэд улам бүр ойртуулаад байна. Ингэснээр харилцагч банк хайж цаг хугацаа алдахгүй, оочер дараалал хүлээх шаардлагагүй өөрт хэрэгцээт үйлчилгээг дэргэдээсээ, амар хялбар авах боломжтой болсон билээ. Харилцагч та ХААН Банкны “Digi Go” гэсэн бичигтэй гэрэлт самбар байрласан GS25-ийн салбаруудаар үйлчлүүлэнгээ өөрт хэрэгтэй банкны үйлчилгээг аваарай. Хамтын өсөлт төгөлдөр- ХААН Банк

ЦЭРГИЙН АЛБАНД ТАТАХ, ЦЭРГИЙН АЛБА ХААХТАЙ ХОЛБООТОЙ ДҮРЭМ, ЖУРМЫГ ӨӨРЧЛӨХӨД ОЮУТНЫ ХОЛБООНЫ САНАЛЫГ ХҮЛЭЭН АВЧ ТУСГАНА

БХЯ, ЗХЖШ-ын удирдлагын бүрэлдэхүүн Монголын Оюутны холбооны удирдлагыг хүлээн авч уулзжээ. Уулзалтад Монголын Оюутны холбоог төлөөлж, дэд ерөнхийлөгч Э.Дөлгөөн, Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Н.Мягмарсүх тэргүүтэй гишүүд, ЗХЖШ-ын дарга хошууч генерал С.Ганбямба, Батлан хамгаалахын Ерөнхий хянан шалгагч бригадын генерал Ж.Болдбаатар тэргүүтэй албаны хүмүүс оролцсон байна. Талууд эх орноо батлан хамгаалах хуулиар хүлээсэн иргэний цэргийн үүрэг болон оюутнуудын цэргийн алба хаахтай холбоотой асуудлын талаар харилцан санал солилцож, байр сууриа илэрхийлжээ. МОХ-ны төлөөлөл оюутнуудын цэргийн алба хаахтай холбоотой хүндрэл бэрхшээл, тулгамддаг асуудлын талаар хөндөж, тэдгээрт уян хатан хандаж, тодорхой зохицуулалт хийх шаардлагатай гэж үзэж байгаагаа уламжилсан байна. Энэ асуудлын тухайд Батлан хамгаалахын сайдын тушаалаар цэргийн албанд татах, цэргийн алба хаахтай холбоотой дүрэм, журам, холбогдох эрх зүйн зохицуулалтад өөрчлөлт оруулах санал боловсруулах ажлын хэсэг байгуулагдан ажлаа шуурхай эхлүүлээд байгаа юм. Тиймээс тухайн ажлын хэсэгт оюутнуудын төлөөллийн саналыг тусгаж, тодорхой асуудлуудад хамтран ажиллахаар талууд тохиролцжээ. Түүнчлэн “Оюутан-цэрэг” хөтөлбөрт хамрагдах хүсэлтэй оюутнуудын тоо их байдаг тул цаашид энэ боломжийг илүү өргөн хүрээтэй болгох хүсэлтээ уламжилсан. ЗХЖШ-ын дарга хошууч генерал С.Ганбямба Зэвсэгт хүчний эгнээнээсээ нэг дайчнаа цаг бусаар алдсандаа бид бүхэн харамсан эмгэнэж байна гэдгээ илэрхийллээ. Түүнчлэн ЗХЖШ-ын зүгээс Монголын Оюутны холбоотой хамтарч ажиллаж ирсэн туршлага бий, цаашид ч хамтарч ажиллахад нээлттэй байхаа илэрхийлсэн байна. Оюутны холбооны удирдлагуудад залуусынхаа дуу хоолой, төлөөлөл нь болж байгаад талархаад, цаашид хугацаат цэргийн алба хаасан оюутнууд болон албаа хааж байх хугацаандаа их, дээд сургуулиа төгссөн залуучуудыг алдаршуулах, үе тэнгийнхэнд нь үлгэр дуурайл болгох талаар хамтран ажиллахыг залууст уриалж, эх орондоо хэрэгцээтэй, чадварлаг мэргэжилтэн болохыг захин сурлагын амжилт хүслээ.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ... 237